اختصاصی حکایت گیلان |چهارشنبه‌سوری یکی از جشن‌های ایرانی است که در غروبِ سه‌شنبه، شبِ پیش از آخرین چهارشنبهٔ ماه اسفند برگزار می‌شود و برافروختن و پریدن از روی آتش مشخصهٔ اصلی آن است. این جشن اولین جشن از مجموعهٔ جشن‌ها و مناسبت‌های نوروزی است که با برافروختن آتش و برخی رفتارهای نمادین دیگر، به‌صورت جمعی در فضای باز درون و بیرون از خانه برگزار می‌شود.

واژهٔ «سور» در ترکیب «چهارشنبه‌سوری» به‌معنای «جشن»، ونیز «سور» شکلی دیگر از «سُرخ» است (مانند گل سوری به‌معنای گل قرمز) و آن را نشانه‌ای از سرخ‌بودن آتش، یا سرخی و سلامتی فرد می‌دانند. گونهٔ تلفظ چارشمبه-سُرخی در اصفهان و استفاده از سور به‌جای سرخ در لهجهٔ عمومی، دلیلی است بر این مدعا.
این جشن در نزد ایرانیان قبل از اسلام در روز خاصی انجام نمی گرفت و معمولاً در اواخر زمستان در حالی که زمین درحال گرم شدن بود انجام می شد، ولی پس از اسلام و حمله اعراب این جشن به آخرین چهارشنبه سال موکول می شد. زیرا چهارشنبه در نزد اعراب روزی نحس و شوم بود.

به‌گفتهٔ ابراهیم پورداوود چهارشنبه‌سوری ریشه در گاهنبارِ هَمَسْپَتْمَدَم زرتشتیان و نیز جشن نزول فروهرها دارد که شش روز پیش از فرارسیدن نوروز برگزار می‌شد. و در گذشته به جای آتش افروختن و پریدن از روی آن صبح روز چهارشنبه کودکان و جوانان از روی آب روان پریده و جمله «آتیل ماتیل چرشنبه بختیم آچیل چرشنبه» را می‌گفتند.
ایرانیان باستان در شب چهارشنبه سوری گاه سه کپه آتش (به نشانه سه پند بزرگ ایرانیان باستان: پندار نیک و کردار نیک و گفتار نیک یا هفت کپه آتش (به نشانه هفتامشاسپندان) فراهم می‌ کردند.
آنچه که از منابع دانسته می شود هیچ یک از آدابی که امروزه در شب چهارشنبه سوری انجام می شود همچون پرش از روی آتش و آتش افروختن در ایران باستان معمول نبوده زیرا پریدن از روی آتش نزد زرتشتیان گناه و نیز بی حرمتی به آتش محسوب می شود.
.
لازم است تاکید کنیم که علی رغم نظر برخی از شاهنامه پژوهان که بین گذر سیاوش از آتش و جشن چهارشنبه سوری ارتباطی فرض می کنند و در فضای مجازی عوام به هفت تونل آتش که سیاوش از آن عبور کرده اشاره می کنند باید گفت: در داستان سیاوش هیچ نامی از چهارشنبه سوری یا جشن مشابه آن نمی بینیم و از هیچ تونلی هم در جریان گذر سیاوش از آتش نام برده نشده:

نهادند بر دشت هیزم دو کوه
جهانی نظاره برو همگروه
گذربود چندان که جنگی سوار
میانش برفتی به تنگی سوار
پس آنگاه فرمود پرمایه شاه
که بر چوب ریزند نفت سیاه
بیآمد دو صد مرد آتش فروز
دمیدند وگفتی شب آمد به روز
نخستین دمیدن سیه شد زدود
زبانه برآمد پس از دود زود
سیاوش بیآمد به آتش فراز
همی گفت با داور بی نیاز
مرا ده بدین کوه آتش گذر
رها کن تنم را زشرم پدر
چو زآن کوه آتش بهامون گذشت
خروشیدن آمد زشهر وزدشت
سواران لشکر برانگیختند
همه دشت پیشش درم ریختند
می بینیم که در ابیات فقط به کوه آتش در میان دشت اشاره شده نه تونل.
درواقع گذر سیاوش از آتش یک آزمون میترایی با نام " وَرَنگه varangh " برای اثبات حقانیت طرفین مدعی پیمان و یا اثبات بی گناهی متهمان بوده که نام آن وَرآتش بوده است که امروزه نیز بین طوایف سیستان به گونه های مشابه رواج دارد.
حتی در گزارش پادشاهی هرمزد که به بزمی در چهارشنبه اشاره میشود برای آن هیچ آدابی ذکر نشده تا بتوان گفت جشن چهارشنبه سوری برگرفته از آن است. در این گزارش فردوسی بزم را از بامدادان روز چهارشنبه یادکرده و اشاره ای به نام چهارشنبه سوری و آداب و رسوم آن نمیکند :
.
ستاره شمر گفت بهرام را
که در "چارشنبه" مزن کام را
.
بشد چارشنبه هم از بامداد
بدان باغ که امروز باشیم شاد
.
ز جیحون همی آتش افروختند
زمین و هوا را همی سوختند

 در تاریخ بخارا آمده است: «چون امیر سدید منصور بن نوح به ملک نشست، هنوز سال تمام نشده بود که در شب سوری چنان که عادت قدیم است آتشی عظیم افروختند.» این آتش را در شب سوری که هم زمان با روزهای «بهیژک» یا «پنچه دزدیده» بود برای گریزاندن سرما و فراخوانی گرما، آن هم بیشتر بر روی بامها می افروختند که هم شگون داشته و هم به باور پیشینیان، تنوره آتش و دود بر بامها، فروهر درگذشتگان را به خانه های خود رهنمون می کرده است.
به دیگر سخن این آتش افروزی بر بام خانه ها، آخرین گام از آیین های «گاهنبار پنجه» یا ده روز پایان سال است. این ده روز را ده روز فروردیان یا فروردیگان می گویند که دربرگیرنده پنجه کوچک (پنج روز نخست -اشتاد روز تا اناران- از ماه اسفند در گاهشماری زرتشتی، برابر با بیست و پنجم اسفند ماه بنا به گاهشمار رسمی کشور) و پنجه بزرگ (پنجه دزدیه، پنج روز پایان سال) می باشد.

منابع:
۱-نوروز جشن نوزایی آفرینش: علی بلوکباشی
۲-نوروز و پیشینه ی آن: کتایون مزداپور
۳-از اسطوره تا تاریخ: مهرداد بهار
۴_آثارالباقیه:ابوریحان بیرونی
۵-شاهنامه فردوسی: تصحیح ژول مول