حکایت گیلان | ناسا، ۱۸ اسفند ۱۴۰۰با انتشار گزارشی درباره پیامد‌های گرم شدن کره‌زمین اعلام کرد که تا ۳۰ سال دیگر برخی مناطق جهان، از جمله ایران قابل زیست نخواهد بود.

این خبر نگرانی‏‌های زیادی را به همراه دارد که هیچ یک تازه نیست؛ چرا که محققان، مسؤولان و مردم، دست‏کم در بعضی از شهر‌های ایران به‌خوبی آن را لمس کرده‌اند.

در نتایج این پژوهش آمده است که تا سال ۲۰۵۰ مناطق جنوب آسیا، حوزه خلیج فارس شامل ایران، عمان و کویت و همچنین کشور‌های حاشیه دریای سرخ نظیر مصر، عربستان، سودان، ‌اتیوپی، سومالی و یمن قابل زندگی نخواهند بود.

بسیاری از ایالت‎‌های آمریکا هم از این قاعده مستثنا نیستند برای مثال آرکانزاس، میزوری و آیووا هم تا سال ۲۰۷۰ به سرنوشتی مشابه دچار خواهدشد.

با توجه به این که بسیاری از کارشناسان تغییر اقلیم و متخصصان محیط زیست علت فرونشست را در استان اصفهان کم آبی شدید در این منطقه دانسته ‏اند و خیلی از استان‎‌های دیگر ایران هم در شرایط مشابه هستند، به نظر می‌رسد باید اقدامات جدی برای مقابله با این شرایط آغاز شود.

بنابه گزارش سایت آروور (Arover) از هیأت بین‌دولتی تغییر اقلیم (IPCC) با افزایش دمای جهانی حدود ۱. ۵ درجه سانتی‌گراد تا پایان قرن میلادی، دوره‌های گرمای شدید در مقایسه با پیش از صنعتی شدن، بسیار بیشتر خواهدشد.

از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۲۰ گرما سالانه باعث مرگ مستقیم بسیاری از مردم جهان شده‌است. پس از آن سیل، گردباد و رعد و برق و در نهایت سرما و برف، از عوامل مرگ و میر بوده‌اند.

در آمریکا، دوره‌های گرمای شدید طی ۴۰ سال گذشته، بیش از دو برابر شده‌اند. بر اساس این گزارش یکی از پیامد‌های افزایش دما را نیز می‌توان در حوزه‌های اقتصادی مشاهده کرد زیرا اگر کاری انجام نشود، بین ۳۵ تا ۱۳۲ میلیون نفر ممکن است تا سال ۲۰۳۰ دچار فقر شدید شود.

«کالین ریموند» از محققان آزمایشگاه رانش جت ناسا (JPL) در جنوب کالیفرنیا می‌‎گوید انتظار می‌‎رود این روند ادامه داشته‌باشد. ریموند، نویسنده اصلی مقاله مهم تغییر اقلیم در سال ۲۰۲۰ است که در مورد گرمای شدید و تأثیر رطوبت اطلاعات جالبی را ارائه کرده‌است. در این مطلب بخش‏‌هایی از این مقاله را که در Science Advances منتشر شده خواهیم آورد.

افزایش دما چطور تاب زیستن را از ما می‌‎گیرد؟

برای اندازه‎ گیری میزان ناراحتی ناشی از گرما و خطر سلامت، پژوهشگران از دو شاخص استفاده می‌‎کنند، اولی «شاخص گرما» است که ترکیبی از دمای محیط هوا و رطوبت نسبی در سایه است و دومی «دمای مرطوب حباب»، که بیش از آن که ذهنی باشد مبتنی بر اندازه‎گیری دقیق و روش‏‌های علمی است.

استرس گرمایی زمانی اتفاق می‌‎افتد که بدن نتواند گرمای اضافی را از بین ببرد و در این شرایط دمای مرکزی بدن افزایش پیدا کرده و به تبع آن ضربان قلب هم بالا می‌‎رود.

به این ترتیب تمرکز فرد کم و کمتر شده و میل به نوشیدن مایعات را هم از دست می‌‎دهد، در صورتی که این شرایط طولانی شود ممکن است منجر به بیهوشی یا حتی مرگ هم بشود. عواملی که باعث ایجاد استرس گرمایی می‌‎شوند شامل دمای بالای هوا، قرار گرفتن در معرض منابع گرمای تابشی، رطوبت بالا و تماس فیزیکی مستقیم با اجسام داغ است.

از آنجا که تعیین شاخصی برای سنجش گرما نیاز به درجه‎بندی دارد و این کار هم یک اندازه‏گیری ذهنی است و در کشور‌های مختلف در جه‏بندی‏‌های مختلفی استفاده می‌‎شود، محققان مطالعات آب‎و‎هوا در جهان از معیاری دیگر برای تعیین دقیق‎تر استرس گرمایی استفاده می‌‎کنند که «دمای حباب مرطوب» نام دارد.

در این روش دماسنج با پارچه‎ای آغشته به آب که با هوا هم تماس دارد، قرار می‌گیرد سپس عدد روی دماسنج خوانده می‌‎شود. با تبخیر آب از پارچه، دماسنج افت دما را ثبت می‌‎کند.

هر چه رطوبت هوا بیشتر باشد، رطوبت کمتری از پارچه تبخیر می‌‎شود. به عبارت بهتر سرعت تبخیر آب از پارچه مرطوب روی حباب دماسنج به میزان رطوبت هوا بستگی دارد و زمانی که هوا حاوی بخار آب بیشتری باشد، سرعت تبخیر کاهش پیدا می‌‏کند.

این کمیت کمک می‌‏کند محققان بتوانند میزان خنک شدن بدن انسان با تعریق را در هوای گرم و مرطوب اندازه‏گیری کنند و بگویند آیا شرایط، ممکن است برای سلامت فرد مضر باشد یا نه. امروزه برای تعیین این شاخص از تجهیزات الکترونیک‌ایستگاه‏‌های هواشناسی که با داده‏‌های ماهواره‎ای کار می‌‎کنند، استفاده می‌‏شود. دمای حباب مرطوب و شاخص گرما، هر دو با استفاده از داده‌های دما و رطوبت هوا محاسبه می‌شوند دو عامل مهمی که بر استرس گرمایی تأثیر می‌گذارند.

فاجعه تدریجی، فاجعه نیست؟

خبر افزایش چند دهم درجه‌ای دما هر چند سال یک بار به گوش می‌‎رسد اما معمولاً توجه کسی را جلب نمی‌‏کند؛ زیرا این طور به نظر می‌‏رسد این میزان افزایش دما محسوس نیست و تأثیر خاصی در طبیعت و زندگی روزمره ما انسان‎‌ها ندارد. از سوی دیگر چون این اتفاق در بلندمدت و به آرامی رخ می‌دهد، فاجعه تلقی نمی‌‎شود و دلیلی ندارد نگرانش باشیم در حالی‎که واقعیت چیز دیگری است.

آنچه ما به آرامی و در طول زمان احساس می‌‏کنیم درطبیعت فاجعه‎‌های زیادی می‌‎آفریند و درست است که ویرانی و خشکسالی یکباره گریبان ما را نخواهدگرفت اما همین تدریجی بودن اثرات تغییر اقلیم در سکوتی مرگبار پیامد‌های جبران نشدنی برایمان خواهد داشت؛ پیامد‌هایی نظیر افزایش سطح آب دریا‌ها، آب‌شدن یخ‎‌های قطبی، انقراض گونه‎‌های آبزی و جانوران مختلف و اختلال در اکوسیستم، فروپاشی کشاورزی به شکلی که می‌‎شناسیم، افزایش بیماری‎‌ها و آتش‎سوزی‎‌های مهیب و غیرقابل کنترل محصول این گرما خواهندبود. حتی رطوبت حاصل از افزایش دما هم می‌‎تواند پیامد‌های زیادی برای به خطر انداختن سلامت انسان و دیگرموجودات زنده کره‌زمین داشته‌باشد. به همین خاطر پژوهشگران حوزه اقیلم در حال تلاش‎اند تا معیار دقیقی برای سنجش استرس گرمایی ناشی از تغییرات آب‎و‎هوا بیابند و با کمک آن میزان خطری را که در انتظارمان است، برایمان شرح دهند.

رطوبت زیاد چه بر سر ما خواهدآورد؟

برخلاف باور‌های عمومی رطوبت بالای هوا همیشه هم خوب نیست. در واقع وجود مولکول‏‌های آب در هوا همیشه منجر به بارندگی نخواهدشد و گاهی رطوبت زیاد در دما‌های معمولی می‌‏تواند برای سلامت خطرساز شود.

کالین ریموند می‌گوید: «بالاترین دمای حباب مرطوبی که انسان می‌تواند حداقل شش ساعت آن را تحمل کرده و در آن زنده بماند، حدود ۳۵درجه سانتی‌گراد است. تحقیقات سال‎‌های اخیر گروه محققان حوزه اقلیم ناسا نشان می‌‎دهد دمای حباب مرطوب در سراسر جهان در حال افزایش است و آب‎و‎‏هوای کره‌زمین از مرز مجاز فراتر می‌رود. » البته ریموند در این باره تأکید دارد که حتی دما‌های پایین‌تر از ۳۵ درجه سانتی‏گراد برای حباب مرطوب هم می‌‎تواند باعث مرگ افراد شود.

به عنوان مثال موج گرمای بی‎سابقه‎ای که در تیرماه. ۱۴۰۰ در اقیانوس آرام و آمریکا رخ داد، حدود ۲۵ درجه سانتی‏گراد بود و باعث مرگ صد‌ها نفر شد. تا زمانی که دمای حباب مرطوب بسیار کمتر از دمای پوست شما باشد، بدن شما می‌تواند گرما را از طریق تابش و تعریق به محیط اطرأفتان آزاد کند. اما با نزدیک شدن دمای حباب مرطوب به دمای اصلی بدن، توانایی خنک شدن را از دست می‌‎دهید.

این باعث ایجاد تغییراتی در بدن شما می‌‏شود. کم‏آبی کاری می‌‏کند که اندام‎‌های شما به خصوص قلب، تحت فشار قرار ‎گیرد. خون به سمت پوست می‌رود تا گرما را آزاد کند و این کار اندام‎‌های داخلی را گرسنه می‌‏کند و در نتیجه خطر مرگ، سلامت انسان را تهدید می‌‏کند.

سالمندان، افرادی که خارج از منزل کار می‌‏کنند و کسانی که بیماری‎‌های زمینه‏ای دارند، بیشتر از دیگران در معرض خطرات دمای زیاد حباب مرطوب هستند.

بهترین راه حل برای شرایطی که دمای حباب مرطوب در منطقه بالاست، تهویه مطبوع است؛ زیرا رطوبت هوا را از بین می‌‏برد و باعث می‌شود عرق بدن سریع‎تر تبخیر شده و دمای آن پایین بیاید.

ماهواره‌های هواشناسی چه کمکی به ما می‌‎کنند؟

داده‏‌های ماهواره‏ای می‌‏ تواند به شناسایی مناطقی که دمای حباب مرطوب در آن‌ها بالاست کمک کنند. البته در بعضی مناطق گرمسیری و کشور‌های در حال توسعه هنوز‌ایستگاه‎‌های هواشناسی به تعداد کافی وجود ندارد و همین امر درک کامل رویداد‌های هواشناسی را پیچیده می‌‏کند.

در چنین موقعیتی مشاهدات ماهواره‎ای ناسا نقش مهمی ایفا می‌‎کند. ابزار‌های موجود در فضا مانند (AIRS) در ماهواره Aqua ناسا و آزمایشگاه رادیومتر حرارتی که در‌ایستگاه فضایی بین‌المللی قرار دارد، می‌‎توانند داده‎‌های مفیدی برای مطالعه استرس گرمایی به زمین مخابره کنند. این داده‏‌ها به محققان کمک می‌‏ کند در توسعه مدل‎‌های رایانه‎ای رویداد‌های اقلیمی از آن استفاده کرده و پیش‎بینی‎‌های دقیق‎تری داشته باشند.

ابزار AIRS ناسا هر روز پرتو فروسرخ ساطع شده از سطح زمین و جو را جمع‏آوری می‌‏کند و آن را در اندازه‎گیری‏‌های دمایی و میزان بخار آب موجود در جو به کار می‌برد. این ابزار یکی از روش‏‌های اندازه ‏گیری گرمای شدید تیر ۱۴۰۰ در آمریکا بود.

ابزار‌های جدید در سنجش استرس گرمایی، دمای حباب مرطوب و دیگر عوامل اقلیمی کاربرد دارند اما سرعت باد، زاویه تابش خورشید به منطقه و پوشش ابر، متغیر‌هایی هستند که هنوز به دست‌آوردن داده‌های معتبر از آن‌ها دشوار است.

ریموند می‌‎گوید: «سخت است بگوییم دقیقاً چه زمانی ممکن است دمای حباب مرطوب جهانی به حدود ۳۵ درجه سانتی‎گراد برسد؛ چون این فرآیندی است که به شکل تدریجی اتفاق می‌‎افتد و در مناطق مختلف به طور متفاوتی بروز پیدا می‌‎کند اما مدل‎‌های اقلیمی به ما نشان می‌‎دهد مناطق خاصی از سیاره زمین احتمالاً در ۳۰ تا ۵۰ سال آینده، فراتر از این دما را تجربه خواهندکرد.

راهکار‌های مقابله با گرما و خشکسالی

کم ‏آبی بحران تازه‎ای برای کشور ما نیست، برخلاف بسیاری از مسؤولان که معتقدند بارندگی‏‌های کوتاه‎ مدت بخشی از مشکلات کشور را حل می‌‎کند و ترسالی در انتظار سرزمین ماست، داده‏‌های علمی و آمار‌ها نشان می‌‏دهد قرار نیست نزولات جوی به تنهایی در سال‌های آینده، آنچه را که پیش روی ماست، تغییر دهد.

به نظر می‌‎رسد همت دسته جمعی و تغییر سیاست آبی راه حل جدی‏‌تری است که می‌‎توان به نتایج آن‌امیدوار بود. محدود کردن فعالیت صنایع آب‎بر، تغییر الگوی کشت و ارتقای شیوه‎‌های کشاورزی، آموزش و اصلاح الگوی مصرف، استفاده از آب غیرشرب برای مصارف شهری و افزایش هزینه یا جریمه برای مشترک‎‌های پر مصرف راهکار‌هایی است که اگر به درستی انجام شود می‌‎تواند کشور را از حرکت به سمت بحرانی جدی منحرف کند.

مهم این است که باور کنیم اکنون هرقدر هم که دیر شده‌باشد، باز هم می‌‎توانیم با تغییر مسیر و تغییر سیاست‏گذاری از خطرات کم ‎آبی و پیامد‌های آن کم کنیم.

طرح‎‌های انتقال آب، تغییر مسیر رودخانه‎‌ها و سدسازی بدون بررسی پیامد‌های زیست‌محیطی آن، همگی راهکار‌های موقت هستند که پس از داغ شدن بحث کم‎ آبی و بحران خشکسالی مطرح می‌‎شوند، برخی به مراحل اجرایی می‌‎رسند و برخی هم در میان راه متوقف می‌‎شوند اما آنچه مسلم است این که در این میان راهکار‌های واقعی و اثرگذاری که نتیجه‎شان در بلندمدت مفید باشد، نیستند.

هم اکنون که بسیاری از استان‌های ایران از جمله اصفهان، سیستان و بلوچستان، کرمان، خوزستان و خراسان با مشکل کم‎آبی و فرونشست زمین روبه‎رو هستند، باید برای این تغییرات در صنایع و سبک زندگی آماده شویم تا بیش از این دیر نشود.

منبع: روزنامه جام جم