حکایت گیلان | 732 روز پیش، چند دقیقه پس از پرواز هواپیمای بینالمللی اوکراین، TOR-M1 فعال شد و با دو شلیک، پرواز 1+176 نفر را برای همیشه ناتمام گذاشت. برای بازخوانی پرونده سانحه هواپیمای اوکراینی با علیزادهطباطبایی، وکیل تعدادی از خانوادههای جانباختگان پرواز ۷۵۲ به گفتگو پرداختیم.
آقای علیزادهطباطبایی، شما دو سالی هست که وکالت برخی از خانوادههای جانباختگان هواپیمای اوکراینی را بر عهده دارید. به گفته مسئولان، تقریبا پس از اعتراف به انهدام هواپیما، پرونده قضائی تشکیل شده است. وضعیت این پرونده چیست؟
زمانی که این اتفاق افتاد، حدود ۱۰، ۱۲ نفر از خانوادهها سراغ من آمدند. ما رفتیم در بازپرسی سازمان قضائی و همان روز اول من به بازپرس گفتم که ببینید از نظر حقوقی، صالحترین مرجع برای رسیدگی به این پرونده، دادگاههای ایران است؛ ولی اگر شما منصفانه رسیدگی نکنید، هم دادگاههای اوکراین، هم دادگاههای کانادا و هم دادگاههای سایر کشورهایی که اتباعشان در هواپیما بودند، صالح به رسیدگی میشوند و این برای ایران خوب نیست. حتی گفتم اگر ابهامات زیاد باشد، پرونده میتواند به دادگاه بینالمللی کیفری برود. گفتند که نه، ما منصفانه رسیدگی میکنیم. من به بازپرس تأکید کردم و گفتم ببینید شما اجازه دهید وکلا از لحظه اول حضور داشته باشند و ببینند روند تحقیقات شما چیست. گفتند نه. در نهایت او قرار عدم دسترسی صادر کرد.
روند کارشناسی طیشده در پرونده را چطور ارزیابی میکنید؟
ما از همان روزهای اول مرتب به دادسرا مراجعه میکردیم؛ ولی بازپرس میگفت که ما داریم کارمان را انجام میدهیم. ما چندین گروه کارشناسی گرفتیم و دارند تحقیقات انجام میدهند. ما هم آن زمان به بازپرس گفتیم که آقای بازپرس وقتی کارشناس میخواهد موضوعی را بررسی کند، باید بیطرف باشد. شما نمیتوانید مأموران نیروهای مسلح را بهعنوان کارشناس بیاورید. گفتند کارشناسیمان انجام شد، به شما اطلاع میدهیم. در هر صورت حرفهای ما را نپذیرفتند و تغییر در روند ایجاد نکردند. بار دیگر که مراجعه کرده بودم، به بازپرس گفتیم در آخرین جلسه قبل از صدور کیفرخواست، این حق قانونی وکیل است که در جلسه آخرین دفاع متهمان حضور داشته باشد و اگر سؤالی دارد از آنان بپرسد، اگر ایرادی به رسیدگی دارد اعلام کند و نظرش را بدهد. دخالت که نمیتواند بکند. بازپرس نپذیرفت و پرونده را به دادگاه فرستاد. ما ماهها به دادگاه مراجعه میکردیم؛ ولی اجازه خواندن پرونده را نمیدادند. اول که گفتند باید صلاحیت وکلا بررسی شود.
چه صلاحیتی؟
قانون نیروهای مسلح میگوید وکلایی میتوانند در دادگاههای نظامی وکالت کنند که مورد تأیید رئیس سازمان قضائی باشند. مدتی طول کشید تا استعلامها از وزارت اطلاعات، حفاظت اطلاعات سپاه، حفاظت اطلاعات ارتش و سایر دستگاههای امنیتی دیگر آمد.
وکیلی بود که ردصلاحیت شود؟
خیر، از همه ناصالحتر من بودم که با کمال تعجب تأییدم کردند. البته با اصرار خانوادهها. یعنی خانوادهها با رئیس سازمان قضائی و با دادستان جلسه داشتند و گفتند اگر صلاحیت وکلای ما را رد کنید، ما دیگر وکیل نمیگیریم. به هر جهت دو، سه ماه طول کشید تا صلاحیتها بررسی شد.
بعد از تأیید صلاحیتها و پیش از برگزاری جلسه اول دادگاه، شما پرونده را دیده بودید؟
نه، فقط کیفرخواست را به ما دادند و گفتند بخوانید. ۲۰۰ صفحه کیفرخواست بود و جای مناسبی هم برای خواندن نبود. دو نفر بیشتر آنجا نمیتوانستند بنشینند و کیفرخواست را بخوانند. به هر جهت ما این ۲۰۰ صفحه کیفرخواست را خواندیم و طبق ماده ۳۸۸ آیین دادرسی کیفری، ایرادهایمان را اعلام کردیم.
ایرادها چه بود؟
اولا اینکه گزارش کارشناس باید به وکیل ابلاغ شود تا اگر اعتراضی دارد، اعتراض کند و گزارش به هیئت کارشناسان برود. گزارشی به ما ابلاغ نشد. در ثانی گفتم شما در کیفرخواست گفتید قتل غیرعمد. این قتل، غیرعمد است؟ چطور این سامانهای که اجازه شلیک نداشته و صراحتا باید اجازه میگرفته و شلیک میکرده، اما بدون طیکردن روند شلیک کرده، غیرعمد اعلام شده است؟ وقتی غیرعمد بگیرند، چهار نفر متهم اصلی میشوند متهم قتل غیرعمد و بقیه میشوند مسامحه در انجام وظیفه. اما اگر قتل عمد باشد، یک عده مباشر قتل عمد هستند و بقیه معاون قتل عمد. ابهام دیگر درباره متهمان بود. طبق مقررات بینالمللی پذیرفتهشده در جمهوری اسلامی، هر عملی که مأمور انجام دهد، فرماندهش مسئول است. گفتیم ما در اینجا فرماندهان را نمیبینیم. اما هیچکدام را نپذیرفتند.
یعنی با همه این ایرادات جلسه اول دادگاه را تشکیل دادند؟
بله، در جلسه اول فکر میکنم از ۱۱۳، ۱۱۴ نفر از خانوادهها دعوت کرده بودند. اینها در جلسه حضور داشتند و حسابی اعتراض میکردند. قاضی به وکلا گفت شما موکلانتان را ساکت کنید. من خودم آنجا مطرح کردم و گفتم آقای رئیس دادگاه، شما نمیتوانید وارد رسیدگی شوید. هنوز به ایرادهای ما رسیدگی نشده است. باید اول به ایرادها رسیدگی کنید و نفیا یا اثباتا نظرتان را بدهید. گفتم باید گزارش کارشناس به ما ابلاغ میشد یا نمیشد؟ باید پرونده در اختیار ما قرار میگرفت یا نمیگرفت؟ وقتی این اتفاقات نیفتاده، کیفرخواست بر مبنای گزارشی که ما ندیدیم، تنظیم شده، شما نباید آن را بخوانید. گفتند نه. ما کیفرخواست را میخوانیم؛ ولی نقصهایی هم که شما میگویید، قبول میکنیم و برای بازپرسی میفرستیم که تکمیل کند.
چطوری میخواستد بهطور موازی هر دو کار را با هم انجام دهند؟
نمیدانم. اصلا امکانپذیر نیست. شاید یک یا دو صفحه از کیفرخواست را در همان جلسه اول خواندند؛ ولی اعتراضها بالا گرفت و نتوانستند جلسه را ادامه دهند. از وکلا خواستند که با رئیس دادگاه و قضات دادگاه جلسه داشته باشیم. تقریبا یک ساعت جلسه خصوصی داشتیم. آنجا هم رئیس دادگاه گفت که اجازه بدهید کیفرخواست خوانده شود، بعد به ایرادات شما رسیدگی میکنیم.
گفتید اعتراض خانوادهها اجازه قرائت کیفرخواست را نداد. اعتراضشان فقط ناظر بر ایرادات بود یا مسئله دیگری هم وجود داشت؟
بخشی از اعتراضشان به نماینده دادستان بود. نماینده دادستان که آمد کیفرخواست را بخواند، خانوادهها اعتراض کردند و گفتند این آدم کسی است که وقتی ما به بازپرسی مراجعه و اعتراض کردیم، صراحتا گفته که «زدیم، کار خوبی هم کردیم زدیم». گفتند این فرد حق ندارد کیفرخواست را بخواند. دادگاه پذیرفت و به ایشان گفت که شما تشریف ببرید و یک نماینده دیگر بیاید. ایشان رفت و نماینده دیگر دادستان آمد. آنجا خانوادهها بار دیگر اعتراض کردند و گفتند باید به ایرادات رسیدگی شود. جلسه دوم دادگاه هم با اعتراضات خانوادهها همراه شد و در نهایت قاضی پذیرفت تا پرونده را برای رفع ایراد به بازپرسی برگرداند.
متهمان پرونده همان 10 نفر است که اعلام شد؟
بله، ۱۰ متهم در دادگاه حضور داشتند که خب اسامیشان را نمیتوانیم اعلام کنیم. از آن کسی که شلیک کرده سؤال شد که آقا موشک کروز به صورت افقی میآید، این هواپیما به صورت عمودی حرکت میکرده، چطور شما فرق افقی با عمودی را تشخیص ندادید؟ هواپیما روی بالش چراغ دارد و چشمک میزند، اگر نگاهت را از سامانه بیرون میکردی، میدیدی که هواپیما در ۱۴، ۱۵ کیلومتری سامانه بوده؛ اما هیچ جوابی نداشتند. الان ۱۰ نفر متهم این پرونده هستند که از مسئول سامانه تا مسئول پدافند آن منطقه تا مسئول پدافند کل تهران را شامل میشوند.
بالاترین رده نظامی متهم در پرونده، مسئول پدافند کل تهران است؟
بله که درجه سرتیپی دارد؛ ولی خب شکات میگفتند همه آنهایی که از روز اول در جریان بودند و پنهان کردند و تصمیم آنها بوده که این اتفاق افتاده، کسانی که بدون هماهنگی پدافند یکپارچه، این سامانه را ساعت ۱۱ شب به این محل منتقل کردند و به اینها اطلاع ندادند که شما بین دو تا فرودگاه هستید و خیلی از مسئولان بالاتر را هم باید بازجویی میکردید. دادگاه در آخرین مرحله گفتند که بله، یکی از مسئولان عالیرتبه سپاه هم بازجویی شده و منع تعقیب برایش صادر شده است که به آن اعتراض کردیم. اعتراض این بود که اگر بازجویی شده و تفهیم اتهام شده و منع تعقیب خورده، باید به ما ابلاغ میشد. شاید اعتراض داشتیم که این کار را هم انجام ندادند.
آن ۱۰ نفری که گفتید متهم بودند، در این مدت بازداشت شدند؟
نه، ظاهرا چهار نفرشان بازداشت شدند؛ ولی خیلی هم در بازداشت نماندند. الان همهشان آزاد هستند.
برای شش نفر دیگر حتی قرار بازداشت هم صادر نشده است؟
ما خبر نداریم. پرونده را ندیدهایم؛ اما میدانم که برای آن شش نفر اصلا قراری صادر نشد. ظاهرا همه آزاد هستند؛ اما نمیدانیم که آنها سر کار میروند یا نمیروند.
آن مسئول عالیرتبه سپاه را هم که قرار منع تعقیب برایش صادر کردند، نامش در پرونده ذکر شده است؟
نمیدانیم.
از فرمانده هوافضای سپاه بازجویی شده است؟
گفتند که از امیرعلی حاجیزاده هم بازجویی شده است. همچنین گفتند که از فرمانده کل سپاه. از فرمانده کل ارتش هم سؤالاتی شده است، ولی بازجویی نه؛ اما گفتند از حاجیزاده بازجویی شده و قرار منع تعقیب برایش صادر شده است. باید اول قرار را ببینیم، اگر قرار مستدل نبود، به آن اعتراض میکنیم که به دادگاه برود. دادگاه ممکن است جلب به دادرسی بدهد و ممکن است منع تعقیب را تأیید کند. اگر جلب به دادرسی بدهد، متهم به دادگاه میآید.
مسئول پدافندی که بهعنوان متهم ردیف اول معرفی شده، چندساله است؟ فرد باتجربهای محسوب میشود یا خیر؟
فکر میکنم حدود ۳۷، ۳۸ سالش است. سروان است. ۱۰، ۱۵ سال سابقه کار دارد. کسی نیست که ناآشنا با این سیستم باشد.
بهاینترتیب و با همه این موارد، روند رسیدگی را چطور ارزیابی میکنید؟
روند رسیدگی، روند مثبتی نیست. من تأکید کردم و به رئیس دادگاه و به مقامات بالاتر قضائی کشور هم که با آنها ملاقات کردم، گفتم ببینید اینجا آبرو و حیثیت نظام و دادگاه مطرح است. اگر شما به خاطر حفظ حیثیت چند نفر بخواهید روند رسیدگی را به همین شکل ادامه دهید، این خطر وجود دارد که بهعنوان یک مسئله بینالمللی پرونده را به دادگاه کیفری بینالمللی ببرند و این برای شما بسیار خطرناک است.
در این میان برخی خانوادهها دادگاههای برگزارشده را نمایشی میدانند، شما چقدر با آنها موافق هستید؟
نمیدانم. به هر جهت کیفرخواست صادر شده و رئیس دادگاه هم میخواست کیفرخواست را بخواند؛ ولی ایراداتی داشت که خانوادهها به همین جهت اجازه این کار را ندادند. من آنجا به رئیس دادگاه گفتم که سازمان قضائی نیروهای مسلح سابقه خوبی دارد، مقامات خیلی بالاتر نظامی را محاکمه کرده و به آنها حکم حبس داده است. کسانی که خیلی خیلی جایگاهشان از حاجیزاده بالاتر بود. درست نیست که سازمان قضائی حیثیتش را به خاطر افراد مخدوش کند.
پرسش آخر اینکه در چه شرایطی این پرونده به دادگاه بینالمللی کیفری میرود؟
اگر رسیدگیای که انجام میشود بر اساس موازین بینالمللی منصفانه نباشد. گزارش کارشناس بیاید و ما اعتراض کنیم و به هیئت کارشناسی ارجاع نشود. اجازه دسترسی به وکلا ندهند. رأی مستدل و منطبق با محتوای پرونده نباشد. در این صورت ممکن است آن را بهعنوان یک مسئله بینالمللی به دادگاه بینالمللی کیفری ببرند.
منبع: شرق