اختصاصی حکایت گیلان | طاها عبدالهی _ اکوموزه میراث روستایی گیلان در طول مدتی که مانند همه جاذبه های مورد بازدید کشور بخاطر همه گیری کرونا بسته بوده انگار که مورد بی مهری و بی تدبیری قرار گرفته است. جایی که دیگر آن موزه زیبای قبلی نیست و بیشتر خانه های آن رو به خرابی هستند.

حدود 4 ماه از بازگشایی موزه میراث روستایی گیلان به روی بازدیدکنندگان در سراوان و نزدیکی رشت می‌گذرد. نرسیده به پارکینگ جلوی موزه برق روشنایی پوشش نایلونی بام ورودی زیر نور آفتاب جلب توجه می‌کند. آثار چکه آب باران‌های گیلان زمین و پوسیدگی کلوش سقف به خوبی دیده می‌شود. اثر چوب خوردگی هم در ستون‌های همین ورودی و منبر قدیمی به چشم می‌خورد. انگار که برای جلویگری از بیدزدگی چوب کاری نمی‌کنند.

برگ ریزان درختان در ماه آخر پاییز موزه را زیباتر کرده اما خانه های اصیل معماری گیلان حال و روز خوبی ندارند. هر طرف را که نگاه کنی سقف خانه ها و بناهای جانبی از جمله کندوج یا کوتی (جایگاه مسقف نگهداری برنج) را نایلون کشی کرده اند تا زیر باران بیشتر از این آسیب نبینند.

این موزه با وسعت کنونی 48 هکتاری، 30 خانه و بناهای جانبی از 9 حوزه معماری، جلگه شرق، مرکز و غرب، کوهپایه شرق و غرب، کوهستان شرق و غرب و ساحل شرق و غرب گیلان را در خود جای داده است.

 منابع آگاه می‌گویند که خانه های رفیعی، پرمهر، میرسیار و منتظری جلگه شرق اوضاع چندان خوبی ندارند. سقف‌های کلوش پوش پوسیده شده و براثر نفوذ آب باران چوب نیز پوسیده شده و کاه گل دیوارها می‌ریزد. این قسمت موزه هم اکنون به روی بازدیدکنندگان بسته شده و سقف خانه ها را نایلون کشی کرده اند. ستون‌های چوبی خانه منتظری به دلیل شرایط بد نگهداری و آسیب کلی دیده تعویض شدند.

 اوضاع خانه های جلگه غربی نیز خوب نیست و این قسمت را نیز به روی بازدیدکنندگان بسته اند. خانه های صادقی، دانش، بیالوا و مدرسه شرایط خوبی ندارند و خانه دانش علیرغم مرمت باز هم نیازمند بازسازی دیگری است.

تنها قسمت قابل بازدید موزه حوزه معماری جلگه غربی گیلان است. خانه های موسی زاده، محتشم طلب، حقیقتی، موسوی و حسنی با سقف های کلوش پوش و لت های چوبی روزگاری مشابه دارند. خانه موسی زاده و حسنی یکبار بازسازی شده اند اما کاه گلشان هنوز خشک نشده به روی بازدیدکنندگان باز شده اند. خانه محتشم طلب و موسوی نایلون پوش است و خانه لت سر (پوششی از ورقه های چوبی) حقیقتی نه نایلون کشی شده و نه اینکه ات هایش را تعویض می‌کنند.

قسمت خانه های پنجگانه کوهپایه غرب و 3 خانه کوهستان غرب در انتهای موزه نیز بسته است.

آسیب ها فقط متوجه خانه ها نیست و بنای قهوه خانه و بازارچه نیز در نزدیکی جلگه شرق به قدری آسیب دیده اند که دست معمار را می‌طلبند تا باز هم پذیرای مشتریان باشند.

اما با همه اینها موزه میراث روستایی برنامه پیشین بازدید خود را همچنان ادامه می‌دهد. روزهای شنبه تا چهارشنبه قسمت‌های خاصی با راهنمای خود موزه قابل بازدید هستند ولی روز پنجشنبه و جمعه بازدید آزاد است.

متولیان موزه چه کسانی هستند؟

اکوموزه میراث روستایی گیلان چند شریک دارد. استانداری گیلان، منابع طبیعی و آبخیزداری، دانشگاه گیلان، سازمان نظام مهندسی، دانشگاه تهران و صد البته سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی متولیانش هستند. چنانکه به نظر می‌رسد طی زمانی که موزه بسته بود و مردم از آن بازدید نمی‌کردند دست اندرکاران هم چندان به فکرش نبوده اند.

اگرچه رییس موزه از دانشگاه تهران است ولی مسوول سایت و کارکنان اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان و تعدادی راهنما اداره آن را اداره می‌کنند.

محمود طالقانی دکترای علوم اجتماعی، استاد دانشگاه تهران، رییس پژوهشکده فرهنگی کاربردی ایرانی دانشگاه تهران، موسس و رییس موزه میراث روستایی گیلان و مسوول کارگروه موزه های میراث روستایی کشورمان ایران است.

وی به گواهی بسیاری از فرهیختگان به عنوان رییس این موزه از ابتدا تا اینجای کار همواره مدافع فرهنگ مادی و معنوی مردم گیلان در این مجموعه بوده است. مردی که بنابر شنیده ها یک تنه در مقابل همه ناملایمات ایستاده تا این موزه پابرجا بماند.

چند منبع آگاه مدعی شده اند که وی حدود 17 روز پیش وارد گیلان شده و 5 روزی را در مهمان‌سرای موزه اقامت کرده بود. همین سفر چند روزه طالقانی نیز سبب شده تا گروه معماری دست به کار شوند و خانه ها را ارزیابی و بازساری کنند. همچنین پوشش نایلون کشی سقف ها نیز پس از بازگشت وی به تهران انجام شده است.

این منابع همچنین اضافه می‌کنند: دانشگاه تهران و اداره کل میراث فرهنگی در گیلان بودجه و امکانات را برای این مجموعه فراهم می‌کنند. دانشگاه تهران به تعهدات خود در این باره عمل کرده است ولی میراث فرهنگی گیلان کمتر به این مقوله می‌پردازد. البته پایگاه خبری حکایت گیلان به تنهایی این گفته ها را درباره موضوع بازسازی تایید یا تکذیب نمی‌کند.

 محمود طالقانی 10 آذر در گفتگو با حکایت گیلان ضمن بیان اهمیت این موزه منحصر به فرد در ایران و منطقه خاورمیانه می‌گوید: تمامی عملیات اجرایی و تصمیم گیری‌ها با اطلاع و هماهنگی انجام می‌شود.

رییس موزه میراث روستایی گیلان در پرسشی درباره وضعیت موجود  و بازسازی پاسخ مسوول گروه معماری موزه ارسال می‌کند که بدین شرح است: عمر مفید مصالح نباتی کلوش و گالی برای پوشش بام حدود ۴ تا ۵ سال است و بیشتر بخش‌های پوشش بام خانه ها دچار پوسیدگی شده اند. به منظور جلوگیری از آسیب عوامل جوی به عناصر سازه ای و دیوارها چاره ای جز پوشاندن بام با پلاستیک نبود. چنانچه بودجه برای خرید مصالح در زمان و فصل مناسب تامین شود سریعا برای مرمت اصولی اقدام می‌کنیم.

البته گفتنی است که این گروه معماری در موزه کارشناسان و کارکنان میراث گیلان هستند.

نخستین پرسش این است هزینه خرید کلوش، گالی و چوب در استانی با دسترسی فراوان به این مواد چقدر است؟

دومین پرسش این است که مسوولان معماری از کلوشی که هر ساله کشاورزان در پایان فصل درو در مزارع گیلان آتش می‌زنند بی خبر هستند؟ یا اینکه گیلان نیزارهای گیلان گالی ندارد؟ و یا اینکه مسوول مربوطه نمی‌داند چه مقدار چوب قاچاق به وسیله یگان حفاظت منابع طبیعی کشف می‌شود؟

سومین پرسش نیز این است که طی 4 تا 5 سال گذشته چه کسانی باید پول لازم برای تهیه مصالح، هزینه حمل ، دستمزد استادکار، کارگر و سایر هزینه های مرتبط را پیش از آغاز باران و برف پاییزی پرداخت می‌کردند؟