حکایت گیلان | مهدی مطهرنیا _ سخنی کوتاه؛ پیمایش و پایش محیط، لازمه گریز ناپذیر آینده پژوهی، و آینده پژوهی نیاز گریزناپذیر سه گانه‌های استراتژیک – برنامه ریزی، مدیریت، و تفکر استراتژیک - است. این در حالی است که مدیریت آینده هم، چون پلی این سه گانه استراتژیک را به آینده پژوهی ارتباط می‌دهد. "پویش و پایش" (متن)، نه فقط به مثابه نوشته یا سخنی بر روی کاغذ یا نوار صوتی، که در گستره رفتار‌ها و کنش‌های گوناگون آدمی نیاز گریزناپذیر پویش و پردازش برای رفتن به آینده‌ی مطمئن‌تر است.

این یادداشت تحلیلی کوتاه و در همان حال با جهت گیری آینده اندیشانه است. این نوشته کوتاه، بر آن است به آینده پژوهی مذاکرات وین توجه کند. آینده پژوهی از منظر تخصصی بر خلاف آن چه مرسوم شده است تنها بررسی محتمل‌ترین یا شدنی‌ترین آینده پیشاروی یک موضوع را در دستور کار قرار می‌دهد. از این رو تلاش دارد با خلاصه کردن یک پروسه  معنادار و قابل تعریف پوشش دهنده‌ی محور‌های زیر باشد:

*بافت موضوعی یا co-text، پرونده هسته‌ای و مذاکرات وین  را تبیین نماید.
*نشانگان مورد نیاز برای ارائه تحلیل آینده پژوهانه موضوع را در فضا‌های گوناگون آن پیمایش و پایش کند.
*گشتاور‌های ارتباطی میان آن‌ها را پویش نماید؛ و *پیمایش بافت موقعیتی یا همان context، مذاکرات را پردازش خواهد کرد.  
 

رهنمود‌های تعریف شده رهبری نظام جمهوری اسلامی ایران در باب مذاکرات به همراه شروط تعیین شده از سوی مذاکره کنندگان با تحفظ بر؛ "برداشتن تمام تحریم‌های هسته‌ای و غیرهسته‌ای ایران"، "راستی ازمایی برداشتن تحریم ها"، غیرفرسایشی بودن مذاکرات"، "تضمین عدم بازگشت تحریم ها"، "تضمین عدم خروج مذاکره کنندگان پس از رسیدن به توافق از برجام"، "تضمین اعضای ۴+۱ مبنی بر انجام تعهدات خود به توافقات احتمالی بعد از امکان خروج آمریکا از توافق با ایران"، "اوضاع بحرانی و ابرتورم اقتصادی پیشاروی"، "یک دستی قدرت در هیات حاکمه و نبود زمینه انتقال پذیرش جبر بین المللی و امریکایی بر ایران در مذاکرات به دولت‌های اصلاح طلب یا میانه رو"، "به چالش کشیدن روند حاکم بر موضع گیری دولت جدید در فرسایشی کردن مذاکرات" و "پژواک خبرسازی‌های موجود در باب پلان دو برجام پلاس در پرتو همکاری چتم هاوس انگلیس با امریکا از ۲۰۱۸ به این سو در ارتباط با پرونده هسته‌ای میان ایران و آمریکا".
 
فضای بین المللی
 
در فضای بین‌المللی و بحران‌های منطقه هم موضوعاتی، چون "ادامه  رایزنی‌ها با اسرائیل برای همگرایی با آن رژیم و برخورد احتمالی با ایران"، "محدود کردن فعالیت‌های منطقه‌ای ایران در محور مقاومت تحت تأثیر تحریم‌ها و از سوی دیگر تحت تأثیر همگرایی عربی – عبری" و موضع اسرائیل در برابر برجام، احتمال بازگشت ایران به برجام و امکان -نه احتمال- وقوع توافق، نزدیک شدن به انتخابات میان دوره‌ای کنگره آمریکا و احتمال شکست دموکرات‌ها در آمریکا و موضع گیری‌های مشترک اعضای دو حزب در ارتباط با ایران"، وجود دارد که نیاز به تمرکز و بازشکافی و بازشناسی در شرایط جدید است.

 التهاب درونی به واسطه؛ "گذار از ماه عسل دولت جدید و ورود به صحنه‌ی اجرا با وعده‌های انتخاباتی متوجه حل مسایل معیشتی و اقتدار نظام در صحنه سیاست خارجی" افزایش یافته است. اگر چه داوری در باب بحران فزون‌تر در عملکرد‌های دولت در حوزه‌های داخلی و خارجی زود هنگام به نظر می‌رسد، ولی گذشت بالغ بر صد روز از شروع دولت سیزدهم و پیامد‌های انتخاب عاملیت‌های موجود در لایه‌های تصمیم گیری و میز‌های تخصصی، چشم انداز روشنی را نوید نمی‌دهد. بر زودهنگام بودن این قضاوت تاکید دارد، ولی با توصیه بر دوری گزیدن از فضاسازی‌های نفی کننده موجود در این ارتباط، به شکلی تلویحی واقعیت ورود عناصر موجود به این صحنه از نشانگان معنادار و قابل تحلیلی برخوردار است. این امر در جامعه و ادبیات سیاسی حاکم بر نخبگان سیاسی و برجستگان حزبی همچنین برداشت توده‌های مردم نمایانگر کاهش امیدواری‌های اولیه و سرعت مسیر این کاهش حتی در نزد مدافعان این روند است.

جامعه در آی سی یوی اقتصادی است
گسترش و ژرفای مسئله مهم اقتصاد معیشتی و موضع گیری مراجع و مسئولان در ارتباط با آن، به گونه‌ای که این مهم در بیانات بعضی از نمایندگان مجلس همسو و انقلابی و نخبگان و فعالان سیاسی منعکس و برجسته می‌شود. جامعه به اصطلاح در آی سی یوی اقتصادی است و در صورت عدم مدیریت آن توسط نظام؛ منجر به کاهش اشتیاق در توده‌های پایین جامعه برای شرکت حمایت از دولت انقلابی در آینده خواهد شد. در حالی که بحران آب، می‌تواند با بحران گرسنگی ناشی از وضعیت بد معیشتی و عدم توان اقتصادی همراهی طبقات پائین و متوسط را با یکدیگر رقم بزند.

تاکید نظام به اثرگذار بودن تحریم‌ها به رغم موضع گیری‌های نه چندان دور هیات حاکمه مبنی بر بی تاثیر بودن آن، در ییک واقعیت عینی و ملموس تحلیل‌های حکومتی را با چالش مواجه کرده است.. پیامد عملیاتی این فرایند؛ کاهش سطح اعتبار نخبگان حکومتی، و کاهش تاثیرگذاری آن‌ها بر روند مردم محورانه در فرازونشیب‌های پیشاروی خواهد بود. همچنین مطرح شدن مسئله بازنگری در قانون اساسی، قوانینی، چون قانون انتخابات و عبور جامعه از جریان‌های داخل نظام اعم از اصولگرا و اصلاح طلب پژواک و بازتاب دهنده نوعی اخطار جدی است.

تجربه‌ مذاکرات گذشته نمایانگر اشتباه در نظام جامع شناخت از محیط بازی بین المللی در چارچوب نگرش‌های سیاسی ناظر بر دیپلماسی است. موضع گیری ناشی از خروج ترامپ از برجام، و اعلام آتش زدن برجام بعد از پاره کردن آن توسط آمریکا، ایران را وارد محیط «کیش و مات» کرده است.

 
اگر ایران از برجام خارج شود تحریم‌ها بسیار بیشتر و خطر رویارویی بسیار فزون‌تر می‌شود. از این رو علیرغم پاره کردن برجام توسط ترامپ، ترور سردار سلیمانی توسط امریکایی‌ها در خاک عراق، مصوبه مجلس شورای اسلامی مبنی خروج از پروتکل الحاقی، و روی کارآمدن دولت انقلابی و مطلوب‌ترین دولت پس از انقلاب و یکدست شدن قدرت، ایران هنوز از توافقی که عهدنامه ترکمانچای خوانده شده است، خارج نشده است.

اگر ایران در این دولت پای میز مذاکره حاضر و دستاوردی بیش از برجام نداشته باشد و همه تحریم‌ها برداشته نشود و زمینه تن دادن ایران به برجامی جدید در قالب عبور از این پرونده به پرونده‌های دیگر فراهم شود و... این بار نمی‌توان این عقب نشینی آشکار را به عناصر نفوذی و امریکایی یا لیبرال‌های غرب زده نسبت دهند و  این ایجاد کننده پارادوکس عدم قطعیت در پرونده و راه رفتن بر روی لبه تیز است.

نشانگان از بافت متن ناموزونی خبر می‌دهند
در آمریکا، بایدن در دولت متزلزل در رأس قدرت دولت فدرال، رئیس جمهور ضعیفی است. او با وجود داشتن کنگره دموکرات با همگنی عناصر دموکرات و جمهوریخواهان در برابر تهران روبرو است. به رغم هم سویی بسیاری از دموکرات‌ها با او گروه قابل توجهی از دموکرات‌ها با جمهوریخواهان در این باب هم داستان هستند. این در حالی است که این کنگره دموکرات احتمالا به زودی تغییر ذائقه خواهد داد.

دولت در امریکا اگر هم بخواهد -که نمی‌خواهد- به هیچ وجه نمی‌تواند درخواست‌ها و تضمین‌های مورد درخواست ایران را در مذاکرات پاسخ گوید. نشانگان از بافت متن ناموزونی خبر می‌دهند. در مصاحبه مشترک گروسی با اسلامی، محمد اسلامی تلاش دارد تا اوضاع را مطلوب نشان دهد. "ما امروز تفاهم کردیم این موارد را خاتمه بدهیم و با رویه‌ای که اتخاذ خواهیم کرد که مذاکرات آن هم هنوز ادامه دارد، این موارد تداوم پیدا نکند". این در حالی است که گروسی می‌گوید:" صحبت‌هایی که امروز صبح داشتیم بسیار فشرده بود و به دنبال آن هستیم تا کار را تداوم ببخشیم و مناسبات را با این نگاه ادامه دهیم که بتوانیم زمینه‌های مشترکی را پیدا کنیم". گروسی ساعاتی پس از خروج از ایران صراحتا گفت: "مذاکرات در تهران بی نتیجه بوده است و نمی‌توانیم بگوییم از همه ابعاد برنامه هسته‌ای ایران مطلعیم".

این در حالی است که چند روز مانده به برگزاری دور جدید مذاکرات میان ایران و طرف‌های باقی مانده در برجام، شورای سردبیری خبرگزاری آمریکایی (بلومبرگ) روز دوشنبه اول آذر در یادداشتی می‌نویسد که آمریکا باید برای شکست مذاکرات «آماده باشد».

این خبرگزاری از دولت جو بایدن خواسته است تا در صورت ناکامی مذاکرات وین، «تهدید ایران» را از راه‌های دیگر مهار کند. بلومبرگ خواهان آن شده است که با شکست احتمالی مذاکرات وین، آمریکا تحریم‌های کنونی علیه تهران را سخت‌تر کرده و آن را دقیق‌تر اجرا کند.

این خبرگزاری تاکید کرده که واشنگتن باید از طریق متحدین خود شفاف روشن کند که خطوط قرمز آمریکا کدام است و خطراتی که ایران در صورت عبور از این خطوط قرمز به جان می‌خرد، چیست.

خبرگزاری بلومبرگ به دولت بایدن توصیه کرده تا به کشور‌های مذاکره‌کننده در گفتگو‌های پیش‌رو با ایران، یادآور شود که هدف اولیه از گفتگو‌های هسته‌ای با ایران این بوده که در صورت ناکامی کوشش‌های دیپلماتیک، در بازه زمانی قابل قبولی به جهان بگویند که ایران تا دستیابی به بمب اتمی چقدر فاصله دارد.

اگر چه در پایتخت ایران بسیاری از مخالفان و آتش زنندگان برجام از بازگشت به برجام سخن می‌گویند. اما، هزینه‌های این بازگشت می‌تواند مخاطره بر انگیزتر از مخالفت گذشته آن‌ها با برجام برای نظام حاکم باشد. یکدستی دولت و عقب نشینی از مواضع انقلابی قبلی در این زمینه که علیرغم توجیه‌های موجود در نزد افکار عمومی چندان قابل پذیرش نیست، اگرچه به واسطه‌ی نیاز مردم برای رهایی از تحریم‌هایی که قبلا عامل خودکفایی و نجات اقتصاد ایران از وابستگی خوانده می‌شد، مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد؛ اما، بعد از پذیرش و عدم برداشتن همه  تحریم‌ها و پیامد‌های ناشی از آن می‌تواند موج واگرایی و ریزش شدیدی را در دفاع از همان ارزش‌ها و عاملیت‌ها در آینده را فراهم سازد.

سناریوی لاک پشت پرحرف
داستان مرغابی‌ها و لاک پشت پرحرف و تلاش آن‌ها به همراه بردن لاک پشت از دریاچه کم آب به دریاچه‌های دیگر پرآب را حتما شنیده اید. مرغابی‌ها در قبال درخواست لاک پشت مهربان و پرحرف برای عزیمت به همراه مرغابی‌ها گفتند: ” دوست مهربون، بزرگترین آرزوی ما هم همینه که تو رو اینجا تنها نذاریم، اما امکان نداره که تو بتونی با ما سفر کنی، به خاطر اینکه از اینجا تا اون دریاچه راه بسیار طولانیه و بیشتر باید از بالای صخره‌ها و کوهستان عبور کنیم، نه پا‌های ما اونقدر قدرت دارن که بتونیم پا به پای تو راه بریم، نه تو میتوانی با ما پرواز کنی. ”

در نهایت لاک پشت همه شرایط را پذیرفت و مرغابی‌ها تکه چوبی رو آماده کردن. لاک پشت وسط چوب رو با دهنش نگه داشت و مرغابی‌ها دو سر چوب رو گرفتن و به سمت دریاچه جدید پرواز کردن. از بالای روستا‌های پرجمعیت عبور کردند. یکی از اهالی روستا که مرغابی‌ها و لاک پشت را دید، آن‌ها را به بقیه هم نشان داد. همه با تعجب زیاد این صحنه رو به همدیگر نشان می‌دادند. خیلی زود صدا‌ها تبدیل به همهمه و شلوغی شد. لاک پشت از این سر و صدا‌ها ناراحت شد، اما، چون قول داده بود حرفی نزند، ساکت ماند. چند دقیقه‌ای چیزی نگفت. با خودش فکر می‌کرد: ” چه مردم بی انصافی! اون‌ها به یه لاک پشت که داره پرواز می‌کنه حسودی می‌کنن. ”
مرغابی‌ها پرواز می‌کردن و لاک پشت هنوز فکر می‌کرد و مردم هم فریاد می‌کشیدند. لاک پشت صدای یکی از مردم روستارو شنید که می‌گفت: ” نگاه کنید چه دوستای خوبی، حتی باهمدیگر تو آسمان پرواز می‌کنند. ” لاک پشت دیگه نتوانست ساکت بمونه و عاقبت فریاد کشید: ” تا کور شود چشم حسودان. 

به محض اینکه لاک پشت دهنش رو باز کرد تا این حرف رو بزنه، به زمین افتاد و لاک پشتش شکست و خورد شد. مرغابی‌ها که از بالا این صحنه را دیدن، چوب رو انداختن و به پرواز خودشون ادامه دادند و گفتند؛ ” وظیفه ما بود که نصیحت کنیم و این کار را کردیم. این بود داستان زیبای لاک پشت پر حرف.

در پرونده هسته‌ای ایران نیز دو بازیگر اصلی بر سر پرحرفی‌ها و درخواست‌های خویش مستقر هستند و به نظر می‌رسد در صورت ادامه  این اصطکاک میان تهران و واشنگتن و عدم عقب نشینی از مواضع موجود می‌تواند برجام را به لاک پشتی تبدیل نماید که در مذاکرات وین دهان باز کند و چوب موجود کنونی را نیز رها نماید. در این سناریو تهران، واشنگتن و برجام هر کدام بنا به موقعیت‌های موجود به مثابه لاک پشت این قصه هستند.

* استاد دانشگاه و پژوهشگر 

منبع: دیدار نیوز