به گزارش حکایت گیلان | همزمانی رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری ایران و مذاکرات احیای برجام، رسانه‌ها و تحلیلگران خارجی را بر آن داشته تا به گمانه‌زنی درباره روند گفت‌وگوهای دیپلماتیک جاری و احتمال حصول توافق بازگشت متقابل به برجام، و البته سرنوشت چنین توافقی در دولت بعدی ایران بپردازند.

درحالی‌که دور ششم گفت‌وگوهای دولت‌های مشارکت‌کننده در برجام (ایران، انگلیس، فرانسه، آلمان، چین، روسیه و اتحادیه اروپا) و دولت ایالات متحده با هدف بازگشت متقابل طرف‌ها به تعهدات خود ذیل توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ از دیروز شنبه ۲۲ خرداد (۱۲ ژولای) در پایتخت اتریش آغاز شد، رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ نیز با برگزاری سومین و آخرین مناظره نامزدها، وارد روزهای پایانی خود می شود.

ارزیابی رایج در رسانه‌های جریان اصلی

این در حالی است که اغلب رسانه‌های بین‌المللی با ارزیابی شرایط حاضر پیش‌بینی می‌کنند که یک محافظه‌کار که به احتمال زیاد ابراهیم رئیسی است، دولت بعدی ایران را اداره خواهد کرد. گمانه‌ای که به باور آن‌ها اگرچه می تواند تعامل غرب و تهران را با چالش‌های بیشتری مواجه کند، اما اغلب تحلیلگران جریان اصلی متفق‌اند که با توجه به وجود اجماع در زمینه ضرورت رفع تحریم‌ها، تأیید برجام در نهادهای بالادستی، و نقش محوری رهبری عالی ایران و  شورای عالی امنیت ملی در تصمیم‌سازی سیاست خارجی، اساساً استراتژی کلی ایران درباره مسائل کلانی چون توافق هسته‌ای با تغییر دولت، تغییر چندانی نخواهد کرد. 

تحلیلی که با موضع‌ ابراهیم رئیسی درباره برجام در مناظره سوم نامزدهای انتخاباتی، دست‌کم از نظر ظاهری هماهنگی نسبی دارد. با این حال به زعم این تحلیلگران، دولت جو بایدن حتی در صورت موفقیت در احیای برجام، در ادامه، برای پیشبرد دیپلماسی در راستای دستیابی به آنچه کاخ سفید «توافق بلندتر و قوی‌تر» می‌نامد و هدف آن ارتقاء محدودیت‌های هسته‌ای و گسترش دامنه مذاکرات به مسائل منطقه‌ای و موشکی است، احتمالاً کار سخت‌تری در پیش خواهد داشت.

 
همچنین با وجود اینکه در پایان دور پنجم مذاکرات احیای برجام، خوشبینی محتاطانه در اظهارنظرهای دیپلمات‌های از احتمال بالای حصول توافق در دور بعدی گفت‌وگوها حکایت داشت، در هفته گذشته و همزمان با توقف موقت مذاکرات برای رایزنی دیپلمات‌ها با پایتخت‌های خود، به تدریج برخی نشانه‌ها سیگنال‌های نه چندان امیدوارکننده -از جمله سخنان رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای در شورای حکام و اظهارات جدید آنتونی بلینکن وزیرخارجه آمریکا- بروز یافت که نشان می‌داد حل اختلاف‌های ضروری برای دستیابی به توافق احتمالا مستلزم صرف زمان بیشتری نسبت به گمانه‌زنی های قبلی خواهد بود؛ نشانه‌هایی که با گزارش‌های رسانه‌ای تقویت شدند.

توافق پیش از انتخابات، بسیار بعید است
از جمله، لارا روزن، روزنامه‌نگار با سابقه آمریکایی که سال‌هاست پیگیر پرونده هسته‌ای ایران بوده و در گزارش هفتگی وبسایت خود نوشته است که به احتمال زیاد ایالات متحده و ایران برای نهایی کردن توافق در مورد بازگشت به برجام در این دور از مذاکرات نمی‌توانند بر اختلاف‌های باقی مانده غلبه کنند. به نوشته لارا روزن، یک مقام آمریکایی ادعا کرد که به زعم آمریکا «خواسته های ایران در زمینه تخفیف تحریم ها همچنان غیر واقع‌بینانه است». همچنین به گفته وی «طرح نحوه توالی مراحل نیز پیشرفت چندانی نکرده است».

لارا روزن، روزنامه‌نگار آمریکایی
همچنین علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران گفت: «آنها (ایران و آمریکا) هنوز با رفع اختلاف‌های باقی مانده بسیار فاصله دارند و تحقق این امر به انعطاف پذیری بیشتر هر دو طرف بستگی دارد». وی گفت علاوه بر اختلاف‌ها در زمینه رفع تحریم‌های آمریکا و گام‌های معکوس هسته‌ای ایران، «درباره تعیین توالی و راستی‌آزمایی اقدامات نیز اختلاف زیادی وجود دارد. بعید است که آنها بتوانند در دور بعدی (ششم) توافق را نهایی کنند.»

توافق نیازمند هفته‌ها مذاکره است
از سوی دیگر خبرگزاری انگلیسی رویترز به نقل از منابع و تحلیلگران خود گزارش داد که نجات توافق هسته ای ایران به زمانی بیشتری از این دور [ششم] گفت‌وگوها نیاز دارد. پریسا حافظی و جان آیریش خبرنگاران رویترز در این گزارش تحلیلی نوشته‌اند: بر اساس گفته‌های چهار دیپلمات، دو مقام ایرانی و دو تحلیلگر، انبوهی از موانع در مسیر احیای توافق هسته ای ایران همچنان مستحکم هستند که نشان می‌دهد تا بازگشت به توافق هسته‌ای 2015 هنوز یک راه دور در پیش است. دیپلمات ها و تحلیل گران می گویند که «مطالبات ایران در مورد رفع تحریم ها» و «نگرانی غرب از گسترش دانش فنی هسته ای ایران»، از جمله مسائلی است که ممکن است به «هفته ها یا احتمالاً ماه ها مذاکره بیشتر» نیاز داشته باشد.

دیپلمات ها گفتند، وقتی که اختلاف نظرها درباره برخی تحریم‌های آمریکا و سانتریفیوژهای ایران حل شد، در مرحله بعد باید گفتگوهای بیشتری درباره «تعیین توالی گام‌ها و صحت‌سنجی اقدامات» انجام شود؛ یعنی دستیابی به پاسخ دقیق  این سوال که کدام طرف چه اقداماتی را در چه زمانی و در ازای چه اقدام متقابلی از سوی طرف مقابل انجام می دهد.

یک دیپلمات اروپایی به رویترز گفته است: «مذاکرات پیشرفت چشمگیری داشته است اما در حال حاضر در سخت ترین قسمت، نیازمند تصمیمات اساسی است». همچنین یک دیپلمات ارشد غربی می‌گوید که «البته» او امیدوار است که دور ششم به توافق منجر شود، اما با یک تذکر محتاطانه می‌افزاید: «تا زمانی که نتوانیم مسائل مهم باقی مانده را حل کنیم ، ما [درباره حصول توافق] چیزی نمی دانیم».

مزیت توافق پیش از تحلیف برای رئیس‌جمهور بعدی
بر اساس گزارش رویترز، باب اینهورن ، مقام ارشد سابق وزارت امور خارجه و مذاکره کننده سابق هسته‌ای با ایران، احتمال دستیابی به توافق قبل از انتخابات ریاست جمهوری را «بسیار بعید» دانست، اما گفت که «یک توافق موقت در بازه انتخابات تا روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید، رسیدن به یک توافق قابل تصور و امکان‌پذیر است».

 
 باب اینهورن ، مقام ارشد سابق وزارت خارجه آمریکا، مذاکره کننده هسته‌ای و عضو اندیشکده بروکینگز
اینهورن، عضو اندیشکده بروکینگز در واشنگتن گفت که توافق موقت می تواند برای رئیس جمهور جدید ایران مزیت سیاسی داشته باشد.  وی افزود: «رئیس جمهور جدید می تواند هرگونه امتیازات داده شده توسط دولت حسن روحانی را مورد انتقاد قرار دهد، سپس بعداً برای هرگونه تقویت اقتصادی، از توافق حاصل شده دوره روحانی اعتبار بگیرد».

 اینهورن می‌گوید: «بنابراین شما می‌توانید نوعی منطق سیاسی، در رسیدن به چنین توافقی که قبل از آغاز به کار ریاست‌جمهوری جدید حاصل شده را دریابید».

استراتژی برجامی ایران با تغییر رئیس‌جمهور، تغییر نمی‌‌کند
همچنین جیسون رضاییان در بخشی از یادداشت اخیر خود در واشنگتن‌پست نوشت که نظر رهبر عالی ایران آیت الله علی خامنه‌ای درباره مذاکرات و توافق «عامل تعیین کننده تری از رویکرد تقابل‌جویانه یا تعامل‌جویانه رؤسای جمهور است و سیاست‌های استراتژیک ایران توسط نهادهای بالادستی اتخاذ و توسط رهبر عالی این کشور تأیید می‌شوند. بنابراین تغییر رئیس‌جمهور رویکرد استراتژیک ایران نسبت به برجام را تغییر نمی‌دهد».

جیسون رضاییان، روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست
لارا روزن نیز پیشتر در خلال گزارشی درباره مذاکرات هسته‌ای در مورد اینکه «انتخابات یا انتخاب رئیسی ممکن است بر سرنوشت برجام و همچنین مذاکرات و توافق احتمالی چه تاثیری داشته باشد»، به نقل از برخی کارشناسان مسائل ایران نوشت که تأییدیه رهبر عالی ایران از مذاکرات وین و توافق احتمالی، کلیدی است.

 
چه بسا توافق با محافظه‌کاران سهل‌الوصول‌تر باشد
لارا روزن به نقل از یک کارشناس مسائل ایران که از نزدیک به هیئت آمریکایی مشورت می‌دهد، نوشت: «من شک ندارم که رئیسی طرفدار برجام و مذاکره با غرب نیست. اما اگر مقام های ارشد نظام ادامه مذاکرات را به مصلحت بدانند، او این کار را خواهد کرد. حتی در صورتی که تصمیم ایران تنش‌زدایی منطقه‌ای و تعامل با غرب باشد ممکن است رئیسی به انتخاب یک وزیر خارجه که تصویر تساهل‌جویانه‌تری ارائه می‌دهد روی آورد».

به نوشته وی، این کارشناس (که احتمالاً  آرین طباطبایی است)‌ می افزاید: «من فکر می کنم کاری که آنها در شرایط حاضر انجام می‌دهند، تثبیت وضعیت داخلی است تا نسبت به توان مدیریت کارآمد این دوران گذار، اطمینان حاصل شود. به عنوان بخشی از پروژه تثبیت وضعیت داخلی، تهران خواهان تنش زدایی هم با ایالات متحده و هم با منطقه است. چه بسا توافق با ایالات متحده در یک سیستم یکپارچه در دست محافظه کاران، سهل‌الوصول‌تر باشد».

سینا عضدی ،کارشناس مسائل ایران نیز می گوید: من فکر می‌کنم آنها خواهان حفظ برجام  هستند و به دلایل مختلفی سیاستی که آن‌ها اتخاذ کرده‌اند، احیای توافق حفظ برجام است». به گفته وی سیاستگذاران ایرانی در این توافق نه فقط منافع مالی بلکه منافع سیاسی را هم می‌بینند».

سینا عضدی، عضو شورای آتلانتیک
عضدی که عضو غیر مقیم  شورای آتلانتیک است، گفت: «مسئله تهران درباره حصول توافق نیست، بلکه موضوع این است که چه کسی می‌تواند اعتبارات ناشی از آن را  کسب کند. محافظه کاران می خواهند به مردم بگویند ما برای شما رفاه ایجاد کرده‌ایم».

همچنین سینا طوسی، عضو شورای ملی ایرانیان آمریکایی به لارا روزن گفته است که در حال حاضر، من گمان نمی‌کنم که انتخابات لزوماً بر مذاکرات وین تأثیر داشته باشد. نگرانی اصلی نیروهای محافظه کار در ایران این بود که ظریف کاندیدا شود که وی نیز از دور خارج شد».

چشم‌انداز پرونده هسته‌ای ایران در دولت بعدی
بر اساس گزارش خبرگزاری فرانس۲۴ اغلب تحلیلگران حوزه ایران در رسانه‌های بین‌المللی بر این باورند که انتخابات ریاست جمهوری ایران احتمالاً به جایگزینی  یک محافظه‌کار تندرو منتج خواهد شد، اما این امر بعید است مذاکرات هسته‌ای یا توافق احتمالی را منحل کند چرا که به زعم آن‌ها «یک اجماع سیاسی گسترده در تهران وجود دارد که ایران باید موفق به رفع تحریم‌ها شود».

به ادعای آنها نه تنها همه نامزدهای انتخابات، بلکه همه بازیگران اصلی در تهران با هر گرایش ایدئولوژیک و حزبی، به اندازه‌ای عملگرا هستند که بفهمند «پیش از برداشتن هر گامی در راستای بهبود شرایط، ابتدا باید زنجیرهای تحریم را از دست و پای کشور باز کنند [یا دست‌کم گره کور آن را شل کنند]؛ و تنها با نجات توافق هسته‌ای است که این هدف قابل تحقق است».

کلمنت ترم ، محقق در انستیتوی دانشگاه اروپا در فلورانس ایتالیا ، گفت که تصمیم برای احیای توافق ، اگرچه در زمان دولت حسن روحانی، رئیس جمهور میانه رو اتخاذ شد، اما چنین تصمیمی "فراتر از مبارزات جناحی" شکل می‌گیرد.

وی معتقد است که این توافق (احیای برجام) در زمان کنونی، از آن جهت ضروری است که از یک سو بهبود اوضاع نابسامان اقتصادی را به دنبال دارد و هم به موازات آن یک استحکام سیاسی داخلی ایجاد می‌شود..

 
هنری رُم ، تحلیلگر گروه اوراسیا مستقر در نیویورک ، گفت که به نظر می رسد تهران [فارغ از جناح‌بندی دولت مستقر] مصمم است که برجام را احیا کند زیرا در حال حاضر «برای ایران ، رفع تحریم ها یک ضرورت استراتژیک است».

ایران صبر استراتژیک خود را کنار می‌گذارد؟ 
خبرگزاری فرانسه در ادامه نوشته است: ایران به جای سود بردن از هجوم سرمایه گذاری های خارجی، ۲ سال پس از توافق ۲۰۱۵ با خروج ترامپ از برجام، شاهد تحریم فروش نفت بود و از سیستم مالی بین المللی حذف شد. کشور 83 میلیونی با تورم ناگهانی و افزایش بیکاری موج های نارضایتی را برانگیخته است. روحانی، معمار این توافق، در سالهای اخیر انتقادات شدید اردوگاه محافظه کار را به دلیل اعتماد به غرب در مذاکره در مورد توافق، تحمل کرده است. ابراهیم رئیسی نامزد محافظه‌کار که متعهد به حل بحران اقتصادی ایران شده است، پس از رد صلاحیت بسیاری از نامزدهای دیگر، اکنون پیشتاز رقابت‌هاست و جایگزین احتمالی حسن روحانی خواهد بود. با این حال انتظار می‌رود تا ماه آگوست که روحانی همچنان در مسئولیت است، مذاکرات وین به توافق منتهی شود.

با این حال سخنگوی دولت وی ، علی ربیعی تأکید کرد که انتخابات، موضع اساسی ایران را در مذاکرات پیچیده تغییر نخواهد داد. وی گفت: «مسئله هسته ای (موضوع) اجماع در جمهوری اسلامی است. بنابراین ارتباطی با تحولات داخلی کشور ندارد و توسط ارگان های بالادستی مدیریت می شود».

به نوشته فرانس۲۴، در مدت نقض توافق از سوی آمریکا، ایران در توافق به عنوان شریک باقی مانده است؛ حتی اگر تعهدات خود را با گام‌های تدریجی مانند افزایش غنی سازی اورانیوم و تعلیق برخی بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی نقض کرده باشد. به گفته تحلیلگران ، اکنون که ریاست جمهوری بایدن نوید فرصتی برای چرخش می دهد، بعید به نظر می رسد که تهران سیاست "صبر استراتژیک" خود را کنار بگذارد.

پیش‌بینی گروه اوراسیا
هنری رم در گروه اوراسیا در یادداشتی مدعی شد که «آقای رئیسی، برنده احتمالی انتخابات حمایت خود از بازگشت به توافق هسته‌ای را ابراز کرده است و به احتمال زیاد وی اجرای توافق احیای برجام را به عنوان رئیس جمهور ادامه خواهد داد. اگر این توافق قبل از ماه آگوست حاصل نشود، او احتمالاً به سرعت دست به کار می‌شود تا مذاکرات را به سرانجام برساند. سپس، این امیدواری ایجاد می‌شود که دولت وی از منافع سیاسی قابل توجه ناشی از فروش دوباره نفت و گاز، دسترسی به ذخایر ارزی بلوکه شده و به تبع آن رشد اقتصادی مجدد بهره ببرد. این به آقای رئیسی یک مزیت قابل توجه در یک یا دو سال نخست ریاست خود می دهد».

ارزیابی اکونومیست از نسبت مذاکرات و انتخابات
نشریه هفتگی اکونومیست در مطلبی با عنوان«ظهور رئیسی» ضمن اشاره به رد صلاحیت بسیاری از چهره‌های شاخص اصلاح‌طلب و میانه‌رو توسط شورای نگهبان، نوشت: «به نظر می رسد بخش زیادی از ایرانیان مایل به ماندن در خانه (عدم مشارکت در انتخابات) هستند. یک نظرسنجی که در اوایل ماه جاری توسط یک آژانس نیمه رسمی منتشر شد، نشان داد که حدود ۳۲ درصد «تحت هیچ شرایطی» رأی نمی‌دهند. و در حالی که در اواسط ماه مه -قبل از اعلام نامزدهای نهایی تأییدصلاحیت شده توسط شورای نگهبان- حدود ۴۳ درصد گفته بودند که «قطعاً» رأی می‌دهند، اما پس از اعلام شورای نگهبان این میزان تا اوایل ژوئن به ۳۴ درصد کاهش یافت.

 
میزان مشارکت در انتخابات‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۷ حدود ۷۳ درصد بوده است
به ادعای اکونومیست همه اینها مشابه انتخابات پارلمانی سال گذشته است که نامزدهای اصلاح طلب به طور دسته جمعی رد صلاحیت شدند و میزان مشارکت در انتخابات ۴۳ درصد اعلام شد که با کاهش ۱۹ واحد درصدی نسبت به انتخابات قبلی، کمترین میزان مشارکت در نوع خود را در تاریخ ایران ثبت کرد. 

اکونومیست نوشت: «رهبر عالی ایران، رای دادن را یک وظیفه شرعی دانست و عدم شرکت در آن را "گناهی بزرگ" خواند. آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی خود در تاریخ 4 ژوئن همچنین گفت که برخی از نامزدها در روند بررسی صلاحیت "مورد ظلم" قرار گرفتند و از "دستگاه‌های مسئول" خواست که "جبران" و "اعاده حیثیت" کنند. با این حال تغییری در نظر شورای نگهبان ایجاد نشد.

سخنرانی‌های چندساعته درباره الهیات در مذاکره با جلیلی
اکونومیست مدعی شده است که انتخاب قریب‌الوقوع یک محافظه‌کار، می‌تواند مذاکره کنندگان آمریکایی را برای انعقاد توافق بازگشت به برجام تحت فشار قرار دهد. چرا که ممکن است آن‌ها این ترس را داشته باشند که با پیروزی فردی مانند آقای رئیسی، در فرآیند مذاکرات اخلال ایجاد شود. حتی در صورت تمایل دولت جدید به ادامه روند تعامل، درگیر شدن وزرا و مشاوران جدیدالورود با پرونده، زمان می‌برد. همچنین ممکن است [سیاست خارجی] دولت جدید دربرگیرنده  ایدئولوگ‌هایی مانند آقای جلیلی باشد که به نوشته اکونومیست «سبک مذاکره وی شامل سخنرانی‌های چندساعته در زمینه الهیات است».

اکونومیست  با اشاره به احتمال پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات پیش رو، مدعی شده است که انتخاب وی به عنوان رئیس‌جمهور می‌تواند آغاز افول سیاسی وی باشد و نوشته است: «برخی از ایرانیان کنجکاو هستند که آیا انتخاب آقای رئیسی به عنوان رئیس جمهور در واقع به معنای تضعیف شانس وی برای دستیابی به پست عالی است؟»

این مجله انگلیسی در ادامه مدعی شده است که بیشتر روسای جمهور ایران، حتی آن‌هایی که از حمایت قاطع مردم در انتخابات پرمشارکت برخوردار شده‌اند، در پایان با سقوط محبوبیت پست خود را ترک کرده‌اند، و پیروزی احتمالی آقای رئیسی در انتخاباتی که به زعم اکونومیست بسیاری از رقبای اصلی وی رد صلاحیت شده‌ و احتمالاً مشارکت کمی خواهد داشت، از منظر محبوبیت، شروع خوبی نخواهد بود.

/ علی آزادی /

منبع: اقتصاد نیوز