اختصاصی حکایت گیلان |یاسر شیخان

تالاب های استان گیلان به عنوان یکی از مهم ترین اکوسیستم های استان به دلیل توسعه نامتوازن و ناهماهنگ با کارکردها و خدمات اکوسیستم های تالابی، دچار تخریب و آسیب های گسترده ای شده اند و می توان گفت که با ادامه روند موجود شاهد نابودی و مرگ بسیاری از تالاب ها خواهیم بود. توالی حیات و مرگ تالاب دوره بزرگ تری از عمر چندین نسل دارد اما انچه در حال وقوع است تجربه مرگ های پیاپی تالابی در یک نسل خواهد بود. تالاب ها دارای کارکردهای گوناگون و در مقیاس مختلفی هستند. ذخیره آب شیرین در سطح و تغذیه آب های زیزمینی، تصفیه و پالایش آب، زیستگاه موقت و یا دایمی بسیاری از گیاهان (ازجمله گونه های اندمیک و منحصربفرد) و جانوران آبزی، دوزیست و غیر آبزی، نگهداشت آب و کاهش شدت سیل و کاهش فرسایش خاک از جمله کارکردهای تالاب ها هستند که می توانند در مقیاس محلی، منطقه ای و جهانی عمل نمایند. لازم به ذکر است که بسیاری از این کارکردها بی بدیل است و آسیب یا ازبین رفتن آن ها تاثیرات منفی قابل پیش بینی و غیر قابل پیش بینی زیادی را بهمراه خواهد داشت.

کنوانسیون رامسر به عنوان یک پیمان بین المللی با هدف حفاظت و بهره‌برداری معقول از شبکه جهانی تالاب‌ها و پایداری زیستگاهی برای حفط تنوع زیستی و حفاظت از زیستگاه پرندگان آبزی و مهاجر در سال ۱۳۴۹ تصویب گردید. در حال حاضر در گیلان تالاب های انزلی، بوجاق و امیرکلایه در لیست این کنوانسیون قرار دارند. این تالاب ها با نزدیکی و مجاورت با دریای کاسپین اهمیت و کارکردهای مهم دیگری می یابند که می توان به پشتیبانی از حیات دریایی و جلوگیری از نفوذ آب شور زیرزمینی اشاره کرد.  
اهمیت دیگر چنین تالاب هایی خدماتی است که بطور مستقیم و یا غیرمستقیم به انسان ها ارایه می دهند که درصورت توجه به ضرورت های حیات تالابی می توان بصورت پایدار و با آسیب کمتری از این خدمات بهره برد. این خدمات از جنبه های مختلف در تولید منابع، خدمات تنظیم کننده و تصفیه آب، خدمات پشتیبان چرخش مواد، همچنین خدمات فرهنگی و غیرمادی و همچنین حفظ ذخایر ژنتیکی می تواند مورد بررسی قرار گیرد و با توجه به وجود زمینه های پژوهشی، دانش بشری را افزایش دهد. اثرات اقتصادی این تالاب ها با استفاده آب شیرین در کشاورزی و تامین غذای انسانی و نیز جذب گردشگر طبیعت با توجه به وجود چشم اندازهای منحصربفرد دارای قابل توجه است. همچنین اثرات اجتماعی این تالاب ها در ایجاد تعاملات در جوامع محلی و تاثیراتی که در هویت (حس مکان) جوامع محلی داشته است از اهمیت زیادی برخوردار است.
 
تاکنون مطالعات گوناگونی توسط مراجع دانشگاهی و محیط زیستی درخصوص تالاب های انزلی، بوجاق و امیرکلایه صورت پذیرفته است که از مهم ترین آن ها می توان به طرح های جامع و تفصیلی تالاب های بوجاق و امیرکلایه اشاره کرد. همچنین مطالعات جامع و منسجمی توسط گروه مطالعاتی ژاپنی جایکا همراه با ارایه طرح مدیریت میان مدت ده ساله درخصوص تالاب انزلی (که روی زمین مانده) صورت پذیرفته است. اما عدم توجه کامل به چنین مطالعات و طرح هایی از یک سو، عدم رویکرد سیستمی و یکپارچه مدیریت و بهره برداری از سرزمین از سوی دیگر در کنار اقدامات غیرعلمی (مانند طرح بایوجمی، طرح های لایروبی و احیای آبراهه ها) و اقدامات جزیره ای، سبب گردیده است که چشم انداز روشنی از پایداری کارکردها و خدمات این تالاب ها بویژه تالاب انزلی در پیش رویمان نباشد.
عدم آموزش موثر عمومی بویژه در مدارس، عدم آموزش و آگاهی افزایی موثر جوامع محلی، عدم شناخت مسئولین از اهمیت بی بدلیل چنین اکوسیستم هایی سبب گردیده است که ضمن سو مدیریت در طی سالیان متوالی، شاهد تهدیدات جدی در سلامت و ادامه حیات این تالاب ها باشیم. از جمله مهم ترین تهدیداتی که این سه تالاب را تهدید می کنند شامل موارد زیر می باشد: استفاده و برداشت بیش از حد آب، تخلیه کودها و سم های کشاورزی به تالاب، ورود فاضلاب های شهری و صنعتی و شیرابه پسماند مراکز دفن (برای مثال تبدیل رودخانه گوهر رود و زرجوب به کانال فاضلاب روباز) و ورود آلودگی ها و رسوبات (برای مثال ورود بیش از پنج میلیون تن رسوبات به تالاب انزلی)، آتش سوزی های عمدی و غیرعمدی و عدم وجود زیر ساخت ها و برنامه های عملیاتی موثر در کنترل و اطفای حریق، تصرف زمین و تجاوز به حریم تالابی، عدم توجه به ارتباط اکوسیستم تالابی با اکوسیستم های پیرامونی و قطع ارتباط میان آن ها، شکار و صید غیر مجاز پرندگان و آبزیان، کاهش جمعیت و گونه های زیستی، گونه مهاجم سنبل آبی، پس روی آب دریای کاسپین، کاهش نزولات جوی و احداث سد های بالادستی و درنتیجه کاهش سطح آب تالاب (بویژه تالاب انزلی).
در مواجهه با این تهدیدات ضرورت دارد که با پذیرش و تبیین مساله در سطوح مختلف مدیریتی استان، اراده مدیریتی در استان و کشور در بهبود وضعیت تالاب های استان شکل پذیرد.

می توان گفت که شفافیت و توجه به ظرفیت های مردمی، توجه دستگاه های نظارتی به ترک فعل های صورت گرفته، آموزش و آشنایی نمایندگان مردمی اعم از نمایندگان مجلس، شوراهای شهر و روستا با مفاهیم پایه و کلیدی محیط زیستی و همچنین آشنایی با اهمیت اکوسیستم های استان گیلان از جمله تالاب های استان می تواند  امیدمان به ادامه حیات  و بهره برداری پایدار از منابع  تالاب های ارزشمند استان را زنده نگاه دارد.