حکایت گیلان | با شهادت ۵ سرباز در سراوان بار دیر انتقاد به سربازی اجباری مطرح شد.

۹۸ سال از یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های پسران ایران، یعنی رفتن به سربازی می‌گذرد. براساس آمار غیر رسمی حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در حال گذراندن دوره سربازی هستند که رقم کمی محسوب نمی‌شود. اما داستان سربازی از کجا وارد زندگی پسران ما شد. سال ۱۳۰۳ بود که رضاخان لایحه «خدمت اجباری نظام وظیفه» که ۳۶ ماده بود را به مجلس چهارم شورای ملی تقدیم و یک سال بعد نیز مجلس در شانزدهم خرداد آن را تصویب کرد و این‌گونه بود که مردان بالای ۱۸ سال ایرانی مکلف شدند، دو سال سرباز نظام باشند که به «اجباری» معروف شد. از همان روزها «ترک خانواده»، «گذران دوره‌های سخت آموزش» و «دوری از محل زندگی» از مکافات‌های دوره سربازی بود تا اینکه در سال ۵۹ جنگ ایران و عراق پیش آمد و جنگ با دشمن نیز به آن اضافه شد و «فرار» از سربازی و میدان جنگ که از متداول‌ترین اتفاقات دوره جنگ بود به دغدغه‌های خدمت سربازی اضافه شد. 

البته وضع به این صورت نماند و با قبول قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل در سال ۱۳۶۷ و صلح دو کشور مسئولان را به‌صرافت انداخت تا قوانین جدیدی برای خدمت سربازی وضع کنند. آذر سال ۱۳۷۷ قانون «خرید خدمت» اجرا شد و مشمولان اجازه پیدا کردند با پرداخت مبلغی از رفتن سربازی در زمان صلح معاف شوند. همای اقبال روی شانه حدود ۳۵۰ هزار پسری که وضع مالی بهتری داشتند و مشمول این قانون می‌شدند، نشست و آنها از دو سال سربازی معاف شدند و تاکنون نیز جنگی نشده تا فراخوانده شوند. 

قانون خرید خدمت اما دوام نداشت و حذف شد تا اینکه دولت حسن روحانی قصد کرد تا به مشمولانی که بیش از پنج سال غیبت داشتند، اجازه دهد تا با پرداخت جریمه نقدی، کارت پایان خدمت دریافت کنند. در نهایت با مخالفت ستاد کل نیروهای مسلح و تصویب مجلس این امکان برای مشمولانی که هشت سال از فرارشان می‌گذشت، فراهم شد تا بتواند بر اساس میزان تحصیلات و پرداخت جریمه ۱۰ تا ۵۰ میلیون تومانی از سد بزرگ خدمت سربازی عبور کنند؛ هر چند این مورد نیز فعلاً از قانون بودجه کشور حذف شده است. «فروش سربازی» و «جریمه برای سربازان فراری» دو راهکاری بود که تاکنون فرصت عملیاتی شدن پیدا کرده و حداقل رضایت نسبی بخشی از جامعه را فراهم کرده بود. اما در پی بحث‌های مجلس بر اجباری نبودن و تخصصی‌تر شدن سربازی، علی خضریان، سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی بهمن دو سال گذشته گفته بود: «در مقابل این نگاه که سربازی باید مفیدتر شود، جریان دیگری هم در کشور ایجاد شد و بحث «لغو سربازی اجباری» را در فضای رسانه‌ای و مجازی دنبال کرد. کشور از نیروهای مسلح و جوان جهت مرزبانی، حفظ امنیت و دفاع از کشور بی‌نیاز نمی‌شود و زمانی که کسانی لغو سربازی اجباری را مطالبه می‌کنند، در حقیقت در همین جمله یک اجبار وجود دارد که شاخص برای رفتن یا نرفتن به سربازی، سرمایه افراد برای پرداخت هزینه برای نرفتن به سربازی است؛ بنابراین این مفهوم در ا در آن نهفته است که اقشار مستضعف جامعه باید به سربازی بروند و لغو سربازی اجباری در واقع به معنای لغو سربازی افراد پولدار است». البته در همان ماه‌ها سرتیپ ابوالفضل شکاری، سخنگوی ستاد کل نیروهای مسلح ایران گفته بود: «تعداد زیادی از سربازان درگیر مسئولیت امنیتی و دفاعی در کشورند» و «اگر ما جداسازی کنیم و بگوییم هر کسی دلش خواست نیاید، یعنی بار سنگین این مسئولیت‌ها را بر دوش یک عده خاص گذاشته‌ایم». سال گذشته هم گروهی از دانشجویان در اعتراض به خدمت نظام وظیفه در برابر سازمان نظام وظیفه در تهران دست به تجمع زدند.

بار دیگر ماجرای سربازی اجباری

حالا با شهادت ۵ نفر از سربازان در سراوان، بار دیگر موضوع سربازی اجباری مطرح شده است. سربازانی که اغلب‌شان متولدین دهه ۸۰ بودند. خبرگزاری فارس گزارش داده که؛ «بامداد روز ۳۱ اردیبهشت‌ماه یک تیم تروریستی که قصد نفوذ به داخل کشور را داشتند توسط مرزبانان هنگ مرزی سراوان حین کنترل و پایش مرز مشاهده و ضمن درگیری مسلحانه با آنان از ورود این گروه تروریستی به داخل کشور جلوگیری و تروریست‌ها به آن سوی مرز متواری شدند. در این درگیری ضمن وارد آمدن ضربه مهلک بر این گروه تروریستی، متاسفانه تعداد ۵ نفر از کارکنان پایور و وظیفه هنگ مرزی سراوان به درجه رفیع شهادت نائل آمدند.»

به گفته محسن حسام‌مظاهری، پژوهشگر؛ «سربازی اجباری سیاستی شکست‌خورده و جامعه‌ستیز است و محصول حکمرانی اراده‌گرایی است که می‌خواهد، جامعه را به میل خود «بسازد» و مهندسی کند. معلوم نیست چقدر دیگر باید هزینه‌های گزاف و جبران‌ناپذیری از جنس مرگ نیروی انسانی جوان بر جامعه تحمیل شود تا حاکمیت خطا بودن سیاست سربازی اجباری را بپذیرد و آن را اصلاح کند؟ به جای سوگواری و مرثیه‌سرایی بر خون این جوانان مظلوم وطن باید اصلاح قانون نظام وظیفه و تغییر مدل سربازی اجباری همگانی به سربازی داوطلبانه حرفه‌ای را از حاکمیت مطالبه کرد.» درباره سربازی حرفه‌ای چندی پیش شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به اظهارات اخیر رئیس مجلس شورای اسلامی مبنی‌بر اینکه با هماهنگی ستاد کل نیروهای مسلح در حال بررسی هستیم تا بتوانیم در مورد شیوه سربازی تجدیدنظر انجام دهیم، گفت: طرح اصلاح قانون نظام وظیفه در دستور کار کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس است و مطابق با آن ما به دنبال آن هستیم که در شیوه خدمت سربازی تجدیدنظر و تغییراتی ایجاد شود. او بیان کرد: ما به دنبال آن هستیم که خدمت سربازی حرفه‌ای شود و در بسیاری از کشورها هم این‌گونه است. اگر قرار باشد خدمت سربازی حرفه‌ای شود، افراد ۵ سال تعهد می‌دهند اما حقوق آنان مانند یک درجه‌دار خواهد بود و اگر در آن پنج سال اثبات کردند که شرایط یک فرد نظامی را دارند و خودشان هم تمایل به این موضوع داشته باشند، در صورت طی کردن مراحل لازم می‌توانند، نیروی رسمی نظامی شوند و به کار خود ادامه دهند.

عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: قطعاً باید اصلاحاتی در شیوه خدمت سربازی انجام شود و ما به وضعیت فعلی سربازی نقد داریم. از آنجایی که خدمت سربازی در کشور ما حرفه‌ای نیست از آن به سربازی اجباری تغییر می‌شود و اما زمانی که سربازی حرفه‌ای شود، مشمولان با علاقه و رغبت خدمت سربازی را انجام می‌دهند، حقوق خوبی دریافت و تلاش می‌کنند که درجه‌دار و افسر موفقی شوند.

نماینده مردم قصرشیرین در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: بر اساس طرحی که در حال بررسی در کمیسیون امنیت ملی مجلس است، ما به دنبال آن هستیم که سربازی حرفه‌ای شود و تغییراتی در حقوق سربازان هم اعمال شود. طرح اصلاح قانون نظام وظیفه الان در مرحله بررسی در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی است و تلاش می‌کنیم این موضوع در مجلس یازدهم بررسی شود و به سرانجام برسد.

باید به سمت ارتش حرفه‌ای برویم

نعمت احمدی، حقوقدان در این‌باره می‌گوید: توجه کنید که ما یک جمعیت ۸۵ میلیونی داریم که نیمی از آن را آقایان تشکیل می‌دهند. همان‌طور هم که می‌دانید، سربازی از زمان رضاشاه، دقیقا زمانی که جمعیت حدود ۲۰ میلیون نفر بوده، مصوب شده است. در این سال‌ها قوانین سربازی تغییرات و اصلاحاتی داشته اما یکی از مسائلی که همچنان به آن اشاره می‌شود، این است که زمان رضاشاه جمعیت حدود ۲۰ میلیون نفر بوده و حالا ۸۵ میلیون نفر شده اما چرا همچنان مقررات کلی به همان شکل است؟ از طرف دیگر بیشتر کشورها به سمت ارتش حرفه‌ای رفتند؛ مثل تخصص‌های معلمی، وکالت، روزنامه‌نگاری و یک نفر هم سرباز تخصصی می‌شود. در دنیا هم سربازی درجات مختلف دارد که با آن بازنشسته می‌شوند. کشورها برای تعلیم نیروی انتظامی و ارتش دانشجو دارند، البته دانشگاه افسری در کشور ما هم جزو اولین دانشگاه‌های زمان رضاشاه است که نیروی کادر ارتش را تعلیم می‌داد. بعد از انقلاب هم دانشگاه‌های امام حسین و امام علی پرسنل ویژه‌ای تربیت می‌کنند.

احمدی ادامه می‌دهد: در ارتش و نیروی انتظامی، نیروی کادری داریم که ثابت است و به‌عنوان یک حرفه و شغل در حال خدمت هستند. در کنار آن نیروی وظیفه نیز داریم که همه افراد مذکور بالای ۱۸ سال طبق قانون باید طبق آن خدمت کنند. جالب آنکه زمان رضاشاه هم قوانینی برای معافیت سربازان از خدمت وجود داشته است. از همان زمان هم همه مردان باید الزام کار با اسلحه را فرا می‌گرفتند و یک سری نیروی ذخیره وجود داشت تا اگر یک روزی کشور مورد هجوم قرار گرفت، این نیروها در خدمت ارتش باشند. حال این مقررات چه آن زمان که ۲۰ میلیون نفر بودیم چه زمانی که ۵۰ میلیون نفر بودیم و چه الان که ۸۵ میلیون نفر هستیم همان است.

کارهایی که ربطی به دفاع از کشور ندارد

در این سال‌ها جوان‌های بسیاری به دلیل نگذراندن خدمت سربازی برای تحصیل و کار دچار چالش‌های حقوقی می‌شوند که احمدی در این‌باره می‌گوید: بسیاری از جوان‌ها را می‌بینیم که در بهترین سال‌های عمرشان با سدی به اسم سربازی روبه‌رو هستند. این افراد حتی به سربازی هم که می‌روند، فقط سه ماه آموزش‌های نظامی می‌بینند و بعد از آن کارهایی را انجام می‌دهند که ربطی به دفاع از کشور ندارد مثلا نگهبان دادگستری می‌شوند. من بر این باورم که باید مسئولان نظامی ما یک برنامه داشته باشند و کم‌کم به طرف ارتش حرفه‌ای پیش برویم. خیلی از افراد این شغل را دوست دارند یا اصلاً شغل اجدادی آنهاست. هزینه‌ای هم که اینجا صرف می‌شود، می‌توان صرف موارد دیگر کرد. بعد از آن سه ماه هم بقیه دوره‌ها تقریبا ربطی به مسائل نظامی ندارد. مثلاً سربازها نگهبان زندان یا دادگستری می‌شوند که در واقع، کاری نمی‌کنند که آمادگی رزمی آنها بالا برود بلکه زمان را صرف می‌کنند.

فائزه مومنی / سازندگی