حکایت گیلان | محمد باقر شیخی*

هوای آلوده در کلان شهرها که خسارت جبران ناپدیری بر سلامت جسم و روان شهروندان وارد می کند، بر کسی پوشیده نیست. رنج بیهوده اما، آن رنجی است که می تواند نباشد ولی همچنان هست. متاسفانه هر ساله بیش از پیش ریه های کلان شهرها و ساکنان آسیب می بیند و قربانی می دهد. چه انسان هایی که ریه و قلب شان در این آلودگی آسیب می بیند و افرادی که در طول عمر خود با رنج طاقت فرسا دست و پنجه نرم می کنند!! چه هزینه هایی که بر جامعه و سلامت اجتماع وارد می شود!! زنان، دختران کودکان و سالخوردگان بی دفاع و بیگناهی که به انواع بیماری ریوی، قلبی، خونی و سرطانی درگیر و خود و خانواده دچار رنج های عذاب دهنده، هزینه بر و دراز مدت می شوند. راستی آیا خسارت های جانی و مالی آلودگی هوا کمتر از ویروس کروناست؟ چرا کسی پاسخگو نیست؟ مسئولیت مدنی و کیفری آن با کیست؟ البته موصوع انسانی است، نباید سیاسی و جناحی نگاه کرد.

آقای رئیس جمهور! مسئولیت این همه خسارت و شبه جنایت در درجه اول متوجه دولت است. می بینید که هر سال بدتر از پارسال است. تا جایی که در روز روشن، آلودگی هوا، پایتخت را به شهر ارواح تبدیل کند که ناچار شوید حتی پروازهای هواپیمایی را به علت نبود دید کافی لغو کنید اما ریه های مردم همچنان در معرض انواع سموم و ذرات خطرناک، بلاتکلیف بماند. اولین گام حکمرانی شایسته همین است. هوای پاک و سالم برای تنفس مهمترین مساله حیاتی هر جامعه است. نماد حکمرانی شایسته، تامین حیاتی ترین نیاز جامعه یعنی هوای سالم است که اگر نباشد حرف از چیزهای دیگر اعم از دین و دنیا، اقتصاد و سیاست و فرهنگ بی فایده است و شعاری بیش نیست.

نمایندگان مجلس انقلابی! آنانی که در فکر صیانت فضای مجازی مردم هستید، رفاه و رونق اقتصادی پیشکش، آیا هوای فضای حقیقی مردم هم اولویتی دارد؟ این میدان در شعاع دید قوه مقننه برای اقدام، نظارت و صیانت ورزی قرار می گیرد؟ اگر واقعا بهداشت و سلامت، اقتصاد و معیشت مردم برای شما مهم است بدانید اولویت اول با حق حیات است و آن هم وابسته به نفس کشیدن در هوای پاک است. تا کی اولویت اساسی انسانی یعنی هوای پاک را به تاخیر می اندازید؟ سیاست و مدیریت چند دهه شما توسعه، رفاه و رونق اقتصادی که نداشت بماند، دست کم به خود بیایید و این رنج های بیهوده را از سرمان بردارید.

تنها راه چاره، قائل شدن مسئولیت کیفری برای دولت هاست که خود در آلودگی هوا نقش موثر دارند و هم در مجازات افراد و دستگاه های آلوده کننده مرتکب ترک فعل آشکار می شوند. از نظر قوانین بین المللی، قوانین داخلی (مقررات حفظ محیط زیست، قانون منع آلودگی آب، قانون منع آلودگی هوا، قانون مجازات اسلامی و...)، از منظر، قواعد فقهی (نفی ضرر، اصل عدالت، اتلاف، تسبیب و مجازات ترک فعل) و نیز از نگاه عرف اجتماعی، دولت ها موظف به جلوگیری و مجازات خاطیان و ناقضان حقوق محیط زیست و آلوده کنندگان آب و هوا هستند. حال، اگر عامل بخش عمده این آلودگی و ترک فعل ها در حمایت از محیط زیست سالم، خود دولت و نیروگاه ها، کارگاه ها، پالایشگاه ها، و دیگر دستگاه های زیر مجموعه آن باشد، چه باید کرد؟

برای مصرف بی رویه انرژی های فصیلی، حمل و نقل غیر استاندارد و فرسوده، صنایع و فناوری های پوسیده و دست چندم فکری بکنید. اگر راه حل آن واردات فناوری نوین، انرژی های نو و تجدید پذیر است، چرا به موقع اقدام نکردید و نمی کنید؟ اگر تحریم و قهر با دنیا عامل این بلای خانمان سوز است و باید روزی آن را حل کنید، چرا امروز و فردا می کنید؟ چرا راضی به تحمیل رنج بیهوده روز افزون به مردم بی پناه می شوید؟ مسئولیت این رنج های بیهوده را چه کسانی بر عهده می گیرند؟
اگر واقعا نسبت به بلای کرونا حساس و پیگیر هستید اول باید برای آلودگی زمینه ساز پاندمی و موج های مواج کرونا فکری کنید. تلفات آلودگی هوا کمتر از کروناست؟ اگر بمباران شیمایی حلبچه توسط صدام جنایت بود که بود، از کجا معلوم رنج ناشی این همه آلودگی شدید و تزریق انواع سموم کشنده به حلقوم انسان های بی دفاع و متعاقب آن بیماری های فراوان، جنایت نباشد؟ شرّ رنج ها را از سر مردم کم کنید. اگر نمی دانید و نمی توانید، شما را به خدا، دست کم فرصت و راه دهید تا اهل فن، با هر فکر و عقیده ای، هر کس و از هر کجا به این رنج فزاینده و بیهوده پایان دهد.

*پژوهشگر حقوق بین الملل دانشگاه تهران